Artykuły

Spośród elbląskich jubileuszy założenia miasta najhuczniej obchodzona była siedemsetletnia rocznica jego założenia, na co w dużej mierze wpłynęły względy propagandowo-ideologiczne. Była to pierwsza „okrągła” rocznica powstania Elbląga po Machtübernahme, dlatego tym silniej starano się podkreślić odwieczne związki miasta z niemieckością (stąd liczne odwoływanie się do symboliki krzyżackiej i hanzeatyckiej). Okolicznością sprzyjającą obchodom „z pompą” było też zauważalne od kilku lat ożywienie gospodarcze i rozkwit elbląskiego przemysłu, które pozostawały nie bez związku z militaryzacją kraju, jak również fakt, iż swoje „okrągłe” jubileusze obchodziły w tym roku ważne dla miasta zakłady i instytucje – stuletnią rocznicę zakłady przemysłowe Schichu’a oraz elbląska Szkoła Realna, od 1931 nosząca imię Heinricha von Plauen’a, natomiast stupięćdziesięcioletnią gazeta „Elbinger Zeitung”.

Sprawy ochrony przeciwpożarowej i organizacja gaszenia pożarów należały od średniowiecza do najistotniejszych problemów mieszkańców i władz miasta Elbląga. Przepisy przeciw pożarowe o różnej treści znalazły się w średniowiecznym i nowożytnym ustawodawstwie miejskim (w wilkierzach). Władze dbały również o organizację gaszenia pożarów. Zobowiązani byli do tego wszyscy mieszkańcy. Organizacja przeciwpożarowa funkcjonowała w oparciu o podział miasta na 4 kwartały. Do gaszenia pożaru każdy kwartał musiał przybyć z bosakiem, dwoma drabinami, 6 siekierami i 40 wiadrami. Miasto zobowiązane było zabezpieczyć odpowiednią ilość łatwo dostępnej wody. W okresie nowożytnym sytuacja pod tym względem uległa tylko niewielkim zmianom. Miasto podzielone było na 6 kwartałów. Na ich czele stali panowie kwartałowi (jednocześnie rajcy), którym podlegały sprawy przeciwpożarowe. W czasie pożaru jego gaszeniem kierował burmistrz-prezydent i pan wetowy. W ustawodawstwie miejskim tego czasu pojawiały się w dalszym ciągu normy regulujące sprawy przeciwpożarowe

W średniowieczu w Elblągu powstały szpitale z kościołami (kaplicami) o charakterze domów opieki dla biednych i podróżnych, jak też dotkniętych trądem. Zakładał je zarówno zakon krzyżacki (bogato uposażony szpital pw. Ducha Świętego-1242, po 1454 r. przejęty przez Stare Miasto), jak też mieszczanie (szpital pw. św. Jerzego na Starym Mieście, od XV w. szpital pw. Bożego Ciała, szpital pw. św. Jerzego na Nowym Mieście- oba w pierwszej połowie XIV w. dla chorych na trąd, szpital pw. św. Elżbiety-XV w. , szpital zakaźny -1624). Pozostawały one pod nadzorem rady miejskiej. Stopniowo, przez wykup miejsc w szpitalach, stawały się one odpłatnymi zakładami dla osób starszych, tzw. prebendariuszy. Natomiast szpital św. Elżbiety pełnił funkcje sierocińca, przejściowo przyjmował także chorych, jak też pełnił funkcje zakładu pracy przymusowej dla żebraków.

Pierwsza polowa XIX wieku to okres nowych, romantycznych prądów w muzyce niemieckiej i przemian w zakresie gustu i smaku muzycznego, które to powstawały w powiązaniu i na fali wielkich przemian i wstrząsów politycznych, społecznych i kulturalnych epoki Biedermeier i tak zwanej „ery przedmarcowej” (Vormärz). Powstało wiele wybitnych kompozycji dla męskich chórów, na przykład chór myśliwych z Fidelia Beethovena czy chór marynarzy z Latającego Holendra Wagnera. Pierwowzorem dla powstających wówczas stowarzyszeń śpiewaczych (w tym niewątpliwie także elbląskich) był założony w 1809 r. w Berlinie Zelterscher Liedertafel– od nazwiska założyciela Carla Friedricha Zeltera, który był bliskim przyjacielem J. W. Goethego. Zjawisko to przybrało formę „masowego ruchu muzycznego”, nacechowanego ideałami demokratyzmu i liberalizmu. Odkrywano na nowo zarówno muzykę niemieckojęzycznych klasyków, jak i niemiecką pieśń ludową. Wkrótce męskie chóry i stowarzyszenia śpiewacze zaczęły powstawać w całych Prusach. Jak twierdzi Waldemar Górski, Elbląg słynął w XIX wieku męskimi chórami (przynajmniej na szczeblu lokalnym), zauważając jednocześnie, iż był to nurt muzyki amatorskiej, „nie najwyższych lotów”.

Elbląg odgrywał ważną rolę polityczną , gospodarczą oraz stanowił rozwijający się ośrodek kulturalny. Założenie gimnazjum zwiększyło zapotrzebowanie na książki oraz stwarzało konieczność drukowania utworów pisanych przez profesorów i uczniów. Powstała w 1535 r. średnia szkoła protestancka (przekształcona w 1598 r. w gimnazjum), w którego murach uczyli znakomici rektorzy i profesorowie ( Daniel Braun, Joachim Frisich, Jan Daniel Hoffmann, Izrael i Jan Hoppe, Jan Amos Komensky, Joachim Pastorius, Jerzy Daniel Seyler i wielu innych ), przyciągnęła do Elbląga pierwszego drukarza Wolfganga Dietmara.

Fragment referatu dra Edwarda Janusza Jaremczuka „Związki miasta i jego mieszkańców z lotnictwem na przestrzeni dziejów Elbląga”

Fragment referatu dra Edwarda Janusza Jaremczuka „Związki miasta i jego mieszkańców z lotnictwem na przestrzeni dziejów Elbląga”

Za datę powstania Elbląskiego Towarzystwa Starożytności (Elbinger Altertumsgesellschaft) przyjmuje się 11 listopada 1873 r. Pierwsze walne zgromadzenie odbyło się prawie rok później – 21 października 1874 r. i przyjęto na nim prowizoryczny statut stowarzyszenia. Nadrzędnym celem Towarzystwa było według statutu pogłębianie i szerzenie wiedzy na temat historii i prehistorii stron ojczystych poprzez badania, informowanie oraz gromadzenie zabytków przeszłości. W trakcie istnienia Towarzystwa zapisy statutu ulegały zmianom, w 1905 wprowadzono poprawkę mówiącą o tym, iż zasadniczym założeniem Altertumsgesellschaft mają być badania naukowe oraz opieka nad zabytkami i dziedzictwem historycznym, jednak w 1918 roku powrócono do wcześniejszej wersji statutu, za główny cel uznającej popularyzację wiedzy wśród mieszkańców regionu.

Inkunabuł (z łac. incunabula) - najwcześniejsze druki, powstałe przed 1501 r., których wygląd zewnętrzny (krój czcionek, układ kolumn, stosowanie kustoszy, kolofonu itd.) naśladował książki rękopiśmienne. Były to zamierzone działania, mające na celu podwyższyć cenę książki drukowanej przez podobieństwo do bardzo w tym czasie drogiej - rękopiśmiennej.Podobieństwo miało też zadowolić gusta miłośników sztuki pięknego pisania.

Rękopis (manuskrypt) - zapisany odręcznie tekst, w odróżnieniu od powielanego mechanicznie. Termin stosowany zwykle w odniesieniu do zabytkowych książek lub dokumentów pochodzących z okresu przed upowszechnieniem się druku. W takim rozumieniu każdy rękopis jest dziełem niepowtarzalnym o indywidualnych cechach.

Reformacja jest jednym z wydarzeń, które w szczególny sposób wpłynęły na historię miasta. Elbląg stał się miastem wielu konfesji oraz wielu narodowości, a panujący w nim klimat dość zgodnego współistnienia był, jak na realia nowożytnej Europy, wyjątkowy. Reformacja wpłynęła także na kształt dzisiejszych zbiorów zabytkowych Biblioteki Elbląskiej. W zbiorach Biblioteki Elbląskiej jest ponad 160 różnych wydań Biblii, wyróżniających się bogatą szatą graficzną lub oryginalnością wydania. Jest też pokaźny zbiór literatury teologicznej.

Dzięki odzyskaniu księgozbioru zdeponowanego po II wojnie światowej w Bibliotece Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu i Instytutu Bałtyckiego w Gdańsku, zbiory posiadane przez Bibliotekę Elbląską, stanowią jedną z najwspanialszych kolekcji. Główny trzon zbiorów stanowi księgozbiór dawnej Biblioteki Miejskiej (Stadtbibliothek) i Biblioteki Gimnazjum Elbląskiego. Zbiory te liczą blisko 50.000 jednostek.

Sygnet drukarski to znak, godło drukarni lub drukarza. W książkach w Polsce sygnet drukarski pojawił się w XV wieku. Był to znak graficzny, będący marką, godłem drukarza, umieszczany zwykle na karcie tytułowej książki. Sygnet do drukarstwa wprowadzili po raz pierwszy J. Fust i P. Schöffer w Psałterzu mogunckim z 1457 r. Zdobnictwo w drukach XV- wiecznych to nie tylko ryciny czy inicjały. Funkcję zdobniczą, obok znaku firmującego pełniły właśnie sygnety. drukarskie.

Archiwum miasta Elbląga przechowywane od 1947 r. w Archiwum Państwowym w Gdańsku składa się z akt wytworzonych przez władze miasta: radę miejską i jej urzędy do 1772 r., magistrat miasta do 1945 r. oraz instytucje (szkoły, w tym Gimnazjum, kościoły, cechy, bractwa, archiwum, teatr) i stowarzyszenia działające na terenie miasta, a także gminy wiejskie (tzw. wsie elbląskie). Ponadto w jego skład wchodzą następujące kolekcje i zbiory: dokumenty (głównie wystawione przez władze miasta), rękopisy elbląskie (spuścizna rękopiśmienna gromadzona przez autorów rękopisów i kolekcjonerów oraz biblioteki kościelne i szkolne), zbiór kartograficzny.

W XIX w. Elbląska Biblioteka Miejska posiadała już 18 tysięcy woluminów. Jej księgozbiór systematycznie się wzbogacał. Cennym nabytkiem była „księga elbląska”, którą przekazał bibliotece w 1869 roku Ferdynand Neumann elbląski aptekarz, ale jednocześnie pasjonat historii regionalnej. Rękopis ten z początku XIV w. był „najstarszym zwodem prawa polskiego”, służył sędziemu krzyżackiemu do sądzenia podległej mu ludności. Prawo polskie było prawem zwyczajowym, dlatego znalezienie jego zapisu było wyjątkowo cenne. Rękopis ten był również nazywany „księgą elbląską”. Niestety jego losy po 1945 roku pozostają nieznane.

Zielnik (łac. herbarium – zioło) – średniowieczny ogród przeznaczony do uprawy ziół leczniczych ; zbiór zasuszonych i sklasyfikowanych roślin z podaniem m.in. łac. nazwy, miejsca, daty ich znalezienia ; księgi o ziołach. Zioła znały najstarsze ludy zamieszkujące naszą planetę, po Asyryjczykach w spuściźnie zostało 660 glinianych tabliczek pochodzących z lat 1900-400 p.n.e., w tym opisanych jest blisko tysiąc roślin leczniczych (w tym rumianek, lulek, szafran, piołun, lukrecja, babka, koper i inne). Cennym dokumentem i kopalnią wiedzy o starożytnej farmacji jest papirus Ebersa (egipski dokument z XIV w. p.n.e., nazwany od nazwiska archeologa Georga Ebersa, który w 1862 r. kupił go od pewnego Egipcjanina). Opisano w nim ponad 800 leków, w znacznej mierze ziołowych, z których część jest aktualna i dziś. Ponad dwóch tysięcy lat przed naszą erą sięgają też tradycje ziołolecznictwa na terenach dzisiejszych Indii i Chin. Najstarszy znany zielnik chiński pochodzi z ok. 2700 r. p.n.e. i zawiera opis takich ziół, jak żeń-szeń, konopie, imbir, gencjana itd. Liczba ziół, które początkowo opisywano była skromna, obejmowała około 300 gatunków.

Początki dzisiejszej Biblioteki Elbląskiej związane są genetycznie z biblioteką, którą założono ponad 400 lat temu przy Gimnazjum Elbląskim. Powstało ono w 1535 r. jako pierwsza w Polsce średnia szkoła protestancka (innowiercza). Jej organizatorem z ramienia władz miejskich był Wilhelm Gnapheus (1493-1568), zwolennik reformacji, który wcześniej kierował gimnazjum Hadze, a następnie opuścił kraj w obawie przed prześladowaniami religijnymi, i w 1531 r. przybył do Elbląga. Gnapheus miał szersze plany związane z kierowana przez siebie szkołą, chciał przekształcić ją w uniwersytet. Niestety, nie zostały one zrealizowane. Koniecznym elementem kształcenia gimnazjalnego była biblioteka. Do jej utworzenia nie doszło jednak ani w okresie sprawowania funkcji rektora przez Gnapheusa, ani też za kilku jego następców. Nie wiadomo, jakie okoliczności na to nie pozwoliły. Być może w okresie walk o zwycięstwo reformacji i oficjalnego uznania wyznania luterańskiego w Elblągu władze miasta nie przejawiały zbyt dużo troski w tej sprawie. Powstanie biblioteki mogły też opóźniać zbyt częste zmiany na stanowisku rektora.

Początek kościoła Najświętszej Marii Panny, najwybitniejszej budowli sakralnej Elbląga sięga XIII wieku. W 1238 r. mistrz Zakonu Krzyżackiego, Hermann Balk wystawił dokument fundacyjny, zezwalający dominikanom przybyłym do Polski na osiedlenie się w Elblągu. Otrzymali parcelę pod budowę klasztoru, a w 1246 roku mistrz Zakonu Krzyżackiego Henryk von Hohenhole wydał zezwolenie na budowę ceglanego kościoła bez wieży. Budowę rozpoczęto po 1246 r. zaczynając od obecnego prezbiterium (chóru), zakrystii oraz dwóch niewielkich pomieszczeń. Pod koniec XIII wieku powstał korpus kościoła. W XIV wieku wybudowano południową nawę kościoła. Krużganek otrzymał sklepienia przeskokowe – typowe dla architektury krzyżackiej. Zakończono budowę klasztoru, o którym zachowały się jedynie bardzo skąpe wzmianki historyczne.

Dziś nikt nie wyobraża sobie Elbląga bez turniejów tańca, imprez kulturalnych o tematyce tanecznej, aby nie było EKT „Jantar”. Często mówi się, ze „Elbląg tańcem stoi”. To prawda. Przez 20 lat klub objął swoją działalnością ponad 12 tysięcy elblążan, zarówno młodszych, jak i starszych. Początek drogi do tanecznego sukcesu to kurs tańca towarzyskiego. Pierwszy taki kurs odbył się w lutym 1986 roku.

Zespół Pieśni i Tańca „Ziemia Elbląska” na stałe wpisał się w kulturalny "krajobraz" miasta, od wielu lat jest ambasadorem Elbląga na całym świecie. Historia zespołu sięga 1978 roku - wtedy to rozpoczął on działalność pod kierownictwem artystycznym nieżyjącego już Czesława Kujawskiego, który przez blisko 25 lat był jego kierownikiem artystycznym. Od początków swego istnienia Ziemia Elbląska była reprezentantem Elbląga w kraju i poza jego granicami. Odegrała i nadal odgrywa znaczącą rolę w podtrzymywaniu tożsamości kulturalnej mieszkańców Elbląga i okolic.