Stanisław August Poniatowski (ur. 1.01.1732, zm. 12.02.1798), król Polski w latach 1764-1795. Odebrał staranne wykształcenie w konwikcie teatynów w Warszawie, gdzie uczył się m. in. języków obcych. Rodzice wysyłali go często w długie podróże po Europie. Dzięki wyjazdom na Zachód znalazł się pod silnym wpływem kultury oświeceniowej, poznał osobiście wielu wybitnych intelektualistów epoki (m. in. Monteskiusza) oraz zapoznał się z funkcjonowaniem parlamentu angielskiego. O lat młodzieńczych działał na rzecz domu Czartoryskich. W latach 1755-1756 i 1757-1758 przebywał w Petersburgu, gdzie został faworytem wielkiej księżnej Katarzyny (późniejszej carycy Katarzyny II). Po objęciu rządów w Rosji w 1762 Katarzyna poinformowała Poniatowskiego o planach wysunięcia jego kandydatury na króla po śmierci Augusta III. Caryca chciała w ten sposób poszerzyć wpływy rosyjskie w Rzeczypospolitej, ograniczane przez popieraną przez Austrię dynastię Wettinów. Dla swego projektu zdobyła poparcie króla Prus Fryderyka II. Elekcja Poniatowskiego na króla odbyła się 7 września pod osłoną wojsk nadwornych Familii Czartoryskich i oddziałów rosyjskich. Koronacja miała miejsce 25 września w kolegiacie św. Jana w Warszawie. Nowy król usiłował uwolnić się od wpływu sił, które wyniosły go na tron oraz stać się władcą niezależnym. Podjął próby reform: założył Szkołę Rycerską, szkolącą kadry oficerskie, powołał komisje dobrego porządku w miastach oraz namiastkę rządu, tzw. konferencję króla z ministrami, a także zakładał polskie przedstawicielstwa w większości krajów europejskich. Reformy w Polsce, a szczególnie próby ograniczenia liberum veto wywołały zaniepokojenie państw ościennych. Pretekstem dla interwencji rosyjskiej stała się obrona interesów innowierców. Z inspiracji Mikołaja Repnina zawiązały się dwie konfederacje dysydenckie: w Toruniu i Słucku. Jednocześnie w Radomiu powstała konfederacja dla obrony „złotej szlacheckiej wolności” pod przewodnictwem Karola Radziwiłła i protektoratem carycy Katarzyny. Poniatowski musiał się ugiąć. Na sejmie 1767-1768 uchwalono tzw. prawa kardynalne, których gwarantem została Rosja. W imię obrony wolności szlacheckiej oraz wolności Polski, przeciwko Rosji i królowi zawiązała się w Barze konfederacja (1768-1772). 22 października 1770 konfederaci porwali ogłosili detronizację Poniatowskiego, którego uważali za marionetkę w rękach Rosji, a 3 listopada 1771 porwali króla, który jednak dzień później odzyskał wolność. W 1772 r. nastąpił pierwszy rozbiór Polski (mimo starań króla o interwencję dyplomatyczną państw europejskich). W 1773 Poniatowski zmuszony był powołać sejm rozbiorowy i uznać kuratelę posła rosyjskiego w Warszawie Ottona Magnusa Stackelberga. Podczas sejmu rozbiorowego powołano Radę Nieustająca – pierwowzór gabinetu ministrów, 14 października 1773 powstała natomiast Komisja Edukacji Narodowej – ogólnopaństwowy urząd oświecenia publicznego. Dalszym reformom sprzeciwiła się Rosja i magnaci, którzy mimo patriotycznych deklaracji, przewyższali króla w hołdowaniu Katarzynie II (np. Franciszek Ksawery Branicki). Ożywienie działalności politycznej Stanisława Augusta nastąpiło w 1787 r. Ukoronowaniem jego dążeń reformatorskich stało się uchwalenie podczas Sejmu Czteroletniego w 1791 Konstytucji 3 Maja. Był to czas wielkiej popularności króla. Przeciwni reformom magnaci zawiązali 14 maja 1792 r. w porozumieniu z Katarzyną II konfederację targowicką. 24 lipca Poniatowski przystapil do konfederacji mając nadzieję na uratowanie państwa i części reform. Przyłączenie się do targowiczan przyniosło królowi miano "zdrajcy narodu". Całkowicie pogrążył go w oczach patriotycznie nastawionej części społeczeństwa udział w sejmie grodzieńskim 1793, który zatwierdził II rozbiór Polski i obalił dzieło Sejmu Wielkiego. Podczas insurekcji kościuszkowskiej w 1794 r. Stanisław August został odsunięty od władzy. Oskarżany o zdradę, żył w obawie o swoje życie. Po upadku powstania na rozkaz Katarzyny II wyjechał do Grodna i tam przebywał do jej śmierci. Wobec likwidacji państwa polskiego w wyniku trzeciego rozbioru podpisał 25 listopada 1795 abdykację i udał się do Petersburga, gdzie zmarł na wylew krwi do mózgu. Obecnie jego prochy spoczywają w krypcie katedry Św. Jana w Warszawie. O wiele pomyślniejsze niż w dziedzinie polityki były osiągnięcia Poniatowskiego w dziedzinie kultury. Przyczynił się do otwarcia w Warszawie w 1765 r. Teatru Narodowego. Był protektorem zreformowanego szkolnictwa pijarskiego oraz hojnym mecenasem literatury, sztuki i nauki. Organizował słynne obiady czwartkowe, na które zapraszał uczonych, pisarzy, poetów, gościli na nich m. in. Adam Naruszewicz, Stanisław Trembecki, Franciszek Zabłocki, Ignacy Krasicki, Franciszek Bohomolec. Artystyczny smak króla znalazł wyraz w pracach urbanistycznych, architektonicznych, rzeźbiarskich i malarskich realizowanych w Warszawie, z których do najważniejszych należały przebudowa Zamku Królewskiego i budowa kompleksu Łazienki. Wśród sprowadzonych przez króla do Warszawy artystów byli Dominik Merlini, Marcello Bacciarelli i Andrzej Le Brun. Król stworzył tez kolekcję kamei, monet, gabinet rycin i galerie obrazów. Zdolnych rodzimych artystów wysyłał na fundowane przez siebie stypendia zagraniczne. Był związany z wolnomularstwem. Przyczynił się tez do rozwoju gospodarczego, popierał zakładanie manufaktur, uruchomił w Warszawie mennicę. Postać Stanisława Augusta Poniatowskiego jest kontrowersyjna i wymyka się próbom jednoznacznej oceny.