Pharus Sarmatica : Europæo Trioni augustis ignibus irradians [...] Vladislaum IV Sigismundum...

Opis dokumentu

„Sarmacka latarnia” – łaciński druk panegiryczny na cześć króla Polski Władysława IV Wazy (1595-1648) autorstwa historyka, tłumacza i poety Bartłomieja (Bartosza) Paprockiego (ok.1540-1614). Autor licznych prac heraldycznych, wśród nich słynne „Herby rycerstwa polskiego”. Początkowo pisał wiersze, jednak wkrótce poświęcił się pisarstwu historycznemu oraz heraldyce. Dzięki dziełom poświęconym szlachcie polskiej przyczynił się do utrwalenia wiedzy o genealogii polskich rodów szlacheckich. Wartość dzieł Paprockiego jest o tyle większa, że korzystał z licznych źródeł polskich i czeskich, które nie zachowały się do czasów dzisiejszych. Paprocki jest także autorem wielu utworów poezji okolicznościowej, satyr, panegiryków i pamfletów. Sposobnością dla przygotowania panegiryku mogły być narodziny, ważna uroczystość, zwycięstwa militarne oraz zgon. Królewicz Władysław stał się adresatem bardzo wielu utworów panegirycznych, w tym Pharus Sarmatica… - jezuity Paprockiego. Wydana w roku 1633 „Sarmacka latarnia” była utworem, w którym proza przeplatała się z fragmentami wierszowanymi. Dzieło podzielone na części, z których każda poprzedzona była ryciną. Obok pojawiającej się na kilku rycinach motywu latarni, światła zwycięstwa, występował na nich również orzeł (m. in. orzeł walczący ze smokiem). Część zatytułowana „Latarnia radości i miłości” zawiera dodatkowo sześć alegorycznych rycin. W tekście dodane są również mniejsze ryciny - winiety, m. in. lew trzymający w łapie kulę zwieńczoną krzyżem, którego okalają dwie ryby. We wstępie autor wymieniał kolejnych królów polskich noszących imię Władysław i Zygmunt oraz potwierdzał, że Władysław IV posiada wszystkie najlepsze cechy wymienionych poprzedników. W typowy dla panegiryków sposób autor stwierdzał, że nikt nie jest zdolniejszy i nie posiada takich cnót jak Władysław. Dalsza część utworu zawierała informacje na temat wychowania królewicza oraz zdobyte doświadczenie w kraju oraz poza jego granicami. Antycznym wzorcem i odniesieniem do pochwał dla króla, były postaci Hadriana, cesarzy rzymskich oraz Cycerona. Autor podkreślił cnoty króla: sprawiedliwość, przystępność oraz jego roztropność. Wśród przewag militarnych nowego władcy, podkreślił zwłaszcza zwycięstwo odniesione pod Chocimiem, jako że wyzwoliło ono nie tylko Polskę, ale zapewniło bezpieczeństwo wszystkim chrześcijańskim ludom. Potocki pominął zasługi prawdziwego dowódcy wojsk polskich podczas tej bitwy, Jana Karola Chodkiewicza. Zdaniem panegirysty, król wzbudzał strach wśród barbarzyńców, opisując wygląd władcy, przypisując mu cechy Marsa i Apollina. Potocki podkreślał uznanie, jakim cieszył się król wśród poddanych. Wybór Władysława ukazany został, jako zrządzenie niebios i Opatrzności, potwierdzające, że szczęśliwa Polska znajduje się w złotym wieku. W zakończeniu autor pisał o modlitwie skierowanej do Boga i patronów Polski w intencji nowego króla i jego kraju. W tekście oprócz pięknych rycin znalazły się ozdobniki drukarskie: inicjały, winiety. Wszystkie karty druku w stylizowanych florystycznych ramkach. Przed kartą tytułową rękopiśmienny wykaz tytułów zawartych w klocku introligatorskim. Druk współoprawny - sygn. Pol.7.III.281-Pol.7.III.352. Format bibliograficzny: 2. Pieczątki: 1, 7, 10, 11, 18. Dawne sygnatury: D.2.Miscell.1. Krawędzie przycięte. Typ oprawy (materiał) – półskórek; obleczenie – brązowa skóra, papier różowy; okładziny tektura; zdobienia oprawy - tłoczenia ślepe; pęknięcie zwięzów między blokiem a oprawą, poluzowanie oprawy, uszkodzenie przegubów; średnie deformacje; średnie zabrudzenia; średni stopień zainfekowania mikroorganizmami; niewielkie ubytki spowodowane przez owady. Uwaga: Pol.7.III.281=E.XXIV.80. W 2010 r. druk poddano konserwacji zachowawczej w ramach projektu „Konserwacja zachowawcza druków XV-XVII w. Biblioteki Elbląskiej”.