Anton Reiser. Ein psychologischer Roman. […] Erster Theil

Opis dokumentu

Anton Reiser … - część pierwsza (Berlin, 1785), wydanej w czterech tomach, na przestrzeni 1785-1790, powieści psychologicznej Karla Philippa Moritza (1756 -1793), którą śmiało można określić mianem powieści rozwojowej (niem. Entwicklugsroman) – powieści, ukazującej na tle obyczajowym epoki dzieje duchowego rozwoju bohatera. Autor był niemieckim pisarzem zaliczanym do okresu Sturm und Drang, berlińskiego oświecenia i klasyki weimarskiej. Prowadził barwne i urozmaicone życie, w trakcie którego był uczniem kapelusznika, aktorem, guwernerem, nauczycielem, redaktorem, filozofem, teoretykiem sztuki, krytykiem literackim i profesorem sztuki. Anton Reiser opowiada o dzieciństwie i wczesnej młodości postaci przypominającej Moritza, ale nie jest to w ścisłym sensie autobiografia. Moritz nazwał swoją powieść "biografią" lub "powieścią psychologiczną", podkreślając w ten sposób podjętą przez siebie w Anton Reiser próbę obiektywnego, bezstronnego prześledzenia wewnętrznej, psychologicznej historii rozwoju postaci i formowania się charakteru. Autor stara się opisać rozwój młodego człowieka - między ambicją, trudnościami społecznymi i rozpadem moralnym z jednej strony a społecznymi frazesami i indywidualnymi nadziejami z drugiej. Pierwsza część Antona Reisera opisuje nieszczęśliwe pietystyczne wychowanie, pochodzącego z ubogiej rodziny Antona w Hanowerze i jego ciężkie lata pracy jako czeladnika w Brunszwiku. Wcześnie Anton odkrywa, że może uciec od trudnej rzeczywistości, w której żyje, uciekając w świat wyobraźni, który poznaje poprzez książki i czytanie. Ten świat fantazji zawsze kłóci się z rzeczywistością, w której się znajduje, na przykład w Brunszwiku, gdzie bezlitosna praca fizyczna, którą znosi jako uczeń, kontrastuje z jego pragnieniem sukcesu, fantazjami o byciu sławnym i podziwianym, jak charyzmatyczny kaznodzieja Paulmann, którego kazania zawładnęły wyobraźnią Antona. Anton Reiser nie potrafi odnaleźć się w życiu, ponieważ ciągle goni za fantazjami. W związku z tym opowieść o jego początkach ma służyć jako przykład przestrogi. Jednocześnie jednak zdystansowane, "psychologiczne" podejście Moritza zachęca czytelnika do zrozumienia przyczyn zachowania Antona, które zazwyczaj tkwią w czynnikach socjologicznych, zmuszających go do ucieczki od rzeczywistości w fantazję i budzących współczucie.