Zamehl (Zamelius), Fryderyk (1590-1647) – rajca elbląski, poeta i historyk

Urodził się 10.01.1590 r. jako syn Fryderyka, mieszczanina elbląskiego. Otrzymał bardzo staranne wykształcenie. Uczęszczał do Gimnazjum w Elblągu, gdzie pobierał prywatne lekcje u rektora J. Myliusa i innych znanych nauczycieli. Jako szesnastolatek za namową rodziców rozpoczął naukę w Gimnazjum w Toruniu, gdzie miał nauczyć się języka polskiego, nie wykazywał jednak zapału w tym kierunku i wkrótce (po półtora roku) porzucił toruńskie gimnazjum i udał się do Gdańska, gdzie przez 2 lata studiował m.in. filozofię i języki starożytne. Studiował teologię, politykę i literaturę w Królewcu i Rostocku, a w następnych latach odbył podróż naukową do uniwersytetu w Wittenberdze, Lipsku i Frankfurcie nad Odrą. Przerwał podróże na polecenie ojca, który wezwał go do Elbląga i nakazał ożenić się z 44-letnią wdową Dorotą Schönwalden ( w sumie Zamehl żonaty był 4 razy, miał kilkoro dzieci). Po zawarciu małżeństwa udał się w podróż naukową poprzez Heidelberg i Szwajcarię do Włoch. W trakcie podróży został w Sienie (w 1614 r.) ozdobiony wieńcem laurowym przez wybitnych poetów Marcina Opitza i Simona Dacha, którzy chcieli w ten sposób wyrazić swój podziw dla jego twórczości. Nawiązał wiele nowych przyjaźni, które starannie pielęgnował i po powrocie do Elbląga podtrzymywał. Jego działalność we władzach miejskich miała typowy przebieg dla rodzin elbląskiego patrycjatu. Karierę zawodową rozpoczął od członkostwa w zarządzie parafii Panny Marii, w 1624 r. został wójtem, a w 1627 r. wszedł do Rady Miejskiej. Jako rajca sprawował wiele urzędów miejskich, był m.in. scholarchą. Był zdecydowanym obrońcą patrycjatu w konfliktach z plebsem, popierał burmistrza I. Hoppego w zabiegach u władz Szwecji i Polski o obronę elbląskich przywilejów (korzystnych dla patrycjatu). Na uwagę zasługuje jego twórczość literacka i naukowa – był płodnym literatem, historykiem i kolekcjonerem rękopisów dotyczących dziejów Elbląga. Wydał 24 utwory – wszystkie napisane po łacinie. Wśród nich było kilka panegiryków, m.in. na cześć Gustawa Adolfa, Krystyny-królowej Szwecji, zajęcia Elbląga przez Szwedów oraz na cześć Władysława IV. Pisał utwory o treści historycznej jak i mu współczesnej (np. wojnie 30-letniej). Gromadził materiały genealogiczne o swojej rodzinie oraz rękopisy dotyczące dziejów miasta Elbląga. Twórczość jego świadczy, iż należał do wybitnych poetów doby baroku w Prusach Królewskich. Dzięki wierszowanym panegirykom zdobył sobie względy szwedzkiego monarchy, by później to samo uczynić z polskim. Interesował się genealogią, był autorem „Stammbuch oder Geschlechtsregister” swojej rodziny. Spuścizna Zamehl’a nie była tłumaczona na język polski. Według Toeppena, być może stworzył też kronikę, jednak nie jest to całkowicie pewne. Fryderyk Z. – poeta i historyk wyjaśnił również w jednym ze swoich poematów pochodzenie słowa Poggia (pruskie terytorium Pogezania, gdzie później powstał Elbląg). Poggia- swą nazwę miało zawdzięczać imieniu legendarnej pruskiej kapłance i oznaczać miało „pokój”. Zmarł 4.09.1647 roku w Elblągu. Na uwagę zasługuje również działalność naukowa jego synów: Gotfryda (1629-1684), Karola Teodora (1634-1698) i Fryderyka (1643-1678). Otrzymali bardzo staranne wykształcenie w gimnazjach oraz na uczelniach niemieckich i niderlandzkich. Po powrocie ze studiów zbierali materiały do dziejów Elbląga i Prus Królewskich. To na ich podstawie były opracowywane genealogie elbląskich rodzin, ustalane katalogi burmistrzów, rajców, urzędników miejskich, nauczycieli i pastorów. Jednocześnie pisali i uzupełniali kronikę Elbląga.

Źródło: Marian Pawlak, Zamehl (Zamelius) Fryderyk (1590-1647) [w]: Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego pod red. Stanisława Gierszewskiego, T. 4 pod red. Zbigniewa Nowaka, Gdańsk, 1997, s. 514–515