Żak, Tadeusz (1912–1985) – lekarz dermatolog

Autor: Bolesław Szatrański | Data dodania: 03.12.2019

Urodził się 19 kwietnia 1912 roku w miejscowości Strzemieszyce Wielkie, w powiecie będzińskim jako syn Jana i Feliksy (z domu Szczepańska). Do Gimnazjum uczęszczał w Dąbrowie Górniczej, gdzie uzyskał maturę w 1930 roku. Studiował medycynę na Uniwersytecie Jagiellońskim. Dyplom lekarza uzyskał w 1937 roku na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Od roku 1936 do września roku 1939 był asystentem w Zakładzie Fizjologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Przeszkolenie wojskowe odbył w roku 1938 w Szkole Podchorążych Sanitarnych Rezerwy w Warszawie oraz w 8. Szpitalu Okręgowym w Toruniu. Po zmobilizowaniu w sierpniu 1939 roku, objął stanowisko lekarza batalionu O.N. w Żninie. W trakcie walk w okolicy Kutna, po rozbiciu batalionu przez Niemców, wycofał się w kierunku Warszawy. Po przekroczeniu Bzury, zgłosił się do pracy w Szpitalu Polskiego Czerwonego Krzyża w Żyrardowie. Pracował tam, wraz z innymi lekarzami wojskowymi z cofających się wojsk, do 16 października 1939 roku. Gdy Niemcy opanowali szpital z zamiarem utworzenia obozu dla jeńców, uciekł i wrócił do Krakowa. Przez kilka tygodni uczestniczył w akcji ratowania przed okupantem cennych urządzeń i sprzętu naukowego Zakładu Fizjologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zagrożony aresztowaniem, w grudniu 1939 roku wyjechał do Tarnowa. W latach 1940–1945 pracował jako lekarz domowy Ubezpieczalni Społecznej w Zakliczynie nad Dunajcem, w powiecie Brzesko. Do Elbląga przybył z pierwszą falą pionierów, pod koniec maja 1945 roku. W czerwcu 1945 roku otrzymał w Urzędzie Wojewódzkim w Gdańsku nominację na lekarza powiatowego w Elblągu. Jednocześnie otrzymał stanowisko lekarza etapowego Państwowego Urzędu Repatriacyjnego w Elblągu. W ocalałym budynku nr 16 przy ul Ogrodowej zorganizował ambulatorium, a w budynku mieszkalnym przy ul. Pionierskiej utworzył Urząd Lekarza Powiatowego. Biuro urzędu rozpoczęło działalność w lipcu 1945 roku. Powstała kolumna sanitarna z ekipą kontrolerów sanitarnych, kolumna transportowa z kierowcami i samochodami. Doktor Żak zaangażował się też w pracę społeczną. W roku 1945 jako radny miejski został pierwszym przewodniczącym Komisji Zdrowia Miejskiej Rady Narodowej w Elblągu. Stan sanitarny w powiecie w pierwszym roku po wojnie wymagał szybkiego działania. Jako lekarz powiatowy doprowadził do uruchomienia odnalezionej ruchomej odwszalni z kąpieliskiem namiotowym, która w ówczesnej sytuacji epidemiologicznej była nieocenionym narzędziem walki z chorobami zakaźnymi. W teren powiatu ruszyła Kolumna Sanitarna do walki z epidemią duru, chorób wenerycznych, gruźlicy. W sierpniu 1945 roku doktor Żak wykonał pierwsze w powiecie szczepienia przeciwko durowi brzusznemu. Równie trudnym problemem była walka z chorobami wenerycznymi. Brak leków, powszechność zakażeń i opór chorych wobec inspektorów sanitarnych tworzyły problem epidemiologiczne. Wydany w kwietniu 1946 roku rządowy „Dekret o zwalczaniu chorób wenerycznych” stał się początkiem akcji „W” przeciwdziałającej epidemii tych chorób. Narastająca fala repatriacyjna wymusiła zmiany lokalizacji Państwowego Urzędu Repatriacyjnego. Urząd przeniósł się wraz z ambulatorium do budynku późniejszego Urzędu Wojewódzkiego przy ul. Wojska Polskiego, a wiosną 1946 roku do koszar przy ul. Saperów. Tam dopiero możliwy był właściwy nadzór sanitarny nad przybywającymi do Elbląga repatriantami (z badaniami, szczepieniami, odwszawianiem i izolacją zachorowań zakaźnych). Dnia 30 grudnia 1946 roku przy Starostwie Elbląskim powołano Powiatową Komisję Koordynacyjną Lecznictwa. Doktor Tadeusz Żak został jej pierwszym przewodniczącym. Do zadań Komisji należało m.in. współpraca z władzami i samorządami w zakresie oświaty zdrowotnej, zwalczanie nałogów, zapobieganie chorobom społecznym, bezrobociu, tworzenie punktów opiekuńczych. Doktor Żak kierował pracami tej Komisji do roku 1948. W latach 1946–47 rozpoczęła się akcja ewakuacyjna ludności niemieckiej. Nadzór sanitarny nad akcją powierzono doktorowi Żakowi, który podjął decyzję o przeprowadzeniu przeglądu sanitarnego wyjeżdżających i zaszczepieniu przeciw durowi brzusznemu ok. 4 tys. ludzi. Dzięki działaniom doktora Żaka i ofiarnej pracy jego kolumny sanitarnej, akcja ewakuacyjna Niemców przebiegała bez większych zakłóceń. W grudniu 1947 roku Tadeusz Żak został mianowany przez Ministra Zdrowia Lekarzem Portowym w Portowym Urzędzie Zdrowia w Elblągu. Sam organizował Urząd w budynku nr 1 przy ul. Portowej. Sprawował wtedy opiekę sanitarną nad portami w Elblągu, Tolkmicku, Fromborku, Kątach Rybackich, Krynicy Morskiej. Utworzył przychodnie lekarskie w Fromborku i Tolkmicku. Trzy lata pracy doktora Żaka jako lekarza powiatowego w Elblągu zaowocowały istotną poprawą stanu sanitarnego miasta i powiatu. Przy braku lekarzy, personelu średniego i pomocniczego, braku środków lokomocji, bardzo trudnych warunkach bytowania osadników, niedostatkach pożywienia, którego podstawą był chleb i ziemniaki, przy braku jakichkolwiek urządzeń sanitarnych, złym zaopatrzeniu ludności w wodę, można domyślać się tylko jaka ciężka była praca doktora Tadeusza Żaka i całej służby zdrowia na elbląskiej ziemi w pierwszych latach powojennych. Grozę stanu sanitarnego w powiecie pogłębiło przejście cofających się wojsk niemieckich i przemarsz wojsk frontowych Armii Czerwonej, które spowodowały masowe zachorowania na choroby weneryczne, wybuch epidemii duru brzusznego, zachorowania na świerzb, a nawet malarię. Dzięki uporowi i zdolnościom organizacyjnym doktora w roku 1947 powstał, działający pod jego kierownictwem, znakomicie wyposażony Ośrodek Zdrowia w Pogrodziu. Pomocy personalnej w ośrodku udzieliło mu małżeństwo lekarzy – Marceli i Izabella Kozłowscy. Później ośrodkiem kierował felczer Władysław Jocz. W roku 1952 Tadeusz Żak uzyskał specjalizację I stopnia z dermatologii i prowadził Poradnię Dermatologiczną. W latach 1951–1954 był konsultantem wenerologii i dermatologii w Szpitalu Miejskim w Elblągu. W 1955 roku dojeżdżał także do Nowego Dworu, gdzie organizował Poradnię Dermatologiczną. W latach 1950–1970 pracował również w Poradni Dermatologicznej Przychodni Obwodowej miasta Elbląga. W latach 70. był pracownikiem Wojskowego Szpitala Zespolonego. Na emeryturę odszedł w roku 1977 ze stanowiska  kierownika Wojewódzkiej Poradni Skórno-Wenerologicznej w Elblągu. Zmarł 14 lipca 1985 roku w Elblągu. Został pochowany  na Cmentarzu Komunalnym przy ul Agrykola.

Bibliografia: T. Żak „Drugie narodziny Elbląga w oczach lekarza”, w: Ocalić od zapomnienia. Półwiecze Elbląga 1945–1995, Elbląg 1997, s.164;  T. Żak Archiwum Państwowe: Akta Starostwa Powiatowego w Elblągu – zespół nr 25 „Sprawozdanie lekarza powiatowego w Elblągu Dr. Tadeusza Żaka – za grudzień 1945 r.”; tamże: „Sprawozdanie lekarza powiatowego w Elblągu za rok 1947 Dr. Tadeusza Żaka; M. Żak –  Madryt. Archiwum rodzinne.