Woit, Jakub (1698-1764) – profesor Gimnazjum Elbląskiego, propagator systemu kopernikańskiego

Jakub Woit (1698-1764) – profesor Gimnazjum Elbląskiego, propagator systemu kopernikańskiego. Urodzony 30 lipca, w rodzinie Jana, profesora i Doroty z domu Wildfangin. Kształcił się w miejscowym gimnazjum, a następnie jako stypendysta elbląski w Królewcu i Lipsku. Studiował filozofię, teologię, prawo i matematykę. Studia ukończył zdobywając tytuł magistra na podstawie rozprawy „ De incrementis studiorum per Polonos ac Prussos…” Pol.8.II.394 Praca ta stanowi nawiązanie do elbląskich badań biobibliograficznych i świadczy o dobrej znajomości dziejów kultury i oświaty w Polsce. Wykształcenie wyniesione z Lipska uzupełniał w czasie podróży naukowych do Halle, Jeny i Wittenbergi. Od 21.04.1727 roku aż do śmierci był profesorem przedmiotów matematyczno-przyrodniczych w Gimnazjum Elbląskim. Zachowane programy nauczania i teksty dysput (lub tez) uczniowskich wskazują, iż Jakub starał się nauczać zgodnie z wymogami oświeceniowej pedagogiki. Chętnie posługiwał się przyrządami i modelami, które umożliwiały przeprowadzenie na lekcjach doświadczeń i obserwacji. Przyrządy zdobywał kupując je lub zamawiał u znakomitego mechanika i konstruktora J. P. Enderscha. Właśnie dzięki niemu szkoła otrzymała model systemu słonecznego zgodny z teorią Mikołaja Kopernika oraz 16-calowy refrakcyjny teleskop. Woit był inicjatorem budowy tych skomplikowanych przyrządów, służył radą przy ich konstruowaniu oraz napisał obszerną instrukcję obsługi „Erläuterung von Verfassung und Gebrauch, des in Kupfer vorgestellten künstlichen Modelles eines Systematis Copernicani so Anno1744..." syg. Pol.8.II.2961 (Elbingae, 1745) .Biblioteka Elbląska posiada również jego inne dzieło : „Astronomische Abhandlung des so merkwürdigen Phoenomeni, des Durchganges des Mercurius durch die Sonne”- gdzie opisany jest zjawisko przejścia planety Merkury przez tarczę Słońca. Zdarzenie miało miejsce 5 listopada 1743 roku, zostało zaobserwowane i opisane własnie przez Woita, profesora Elbląskiego Gimnazjum. Obserwacji dokonał dzięki machinie teleskopowej widocznej na stronie 29 ( ilustracja J.F. Endersch'a), syg. XVIII.258 . Druki wydane w języku łacińskim, popularyzowały osiągnięcia konstruktora skomplikowanych przyrządów. Zachowane teksty dysput wskazują iż Woit przekazywał uczniom sporo wiedzy na temat nowości technicznych i wiedzy o odkryciach naukowych, np. Kopernika, Galileusza i Keplera. Gimnazjaliści poznawali również aktualny stan nauki o gwiazdach, planetach, kometach i meteorach. Wśród sporej spuścizny naukowej, znajdował się podręcznik do nauczania matematyki i ciekawa rozprawka „ Acta Anni 1595 in causa…Elbingae, 1761”, w której przedstawił starania o założenie wyższej uczelni różnowiercznej w Toruniu. Podał w niej przyczyny, dla których nie podjęła ona działalności. Napisał też rozprawkę traktująca o staraniach Henryka Strobanda o utworzenie w Prusach królewskiej akademii protestanckiej. Utwór dedykowany był Karolowi Ernestowi Ramseyowi : „Dignitatem scholaechalem, unanimibus patrum patriae conscriptorum suffragiis, viro generoso, amplissimo... Carolo Ernesto Ramsey” syg. Pol.8.II.1369 (druk współoprawny, W: Pol.8.II.1366-1380). Druk wytłoczony w oficynie Jana Gottlieba Nohrmanna. „Jani Astroscopi Neuer und Alter Haus- und Schreib-Calender...” Dantzig, 1745 syg. XVIII. 147– to kalendarz na rok 1745, opracowany przez J. Woita. Ten pełen inicjatywy nauczyciel i animator życia naukowego w Elblągu zmarł 1.03. 1764 roku.

Źródło: Marian Pawlak, Woit Jakub (1698-1764), [w]: Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego pod red. Stanisława Gierszewskiego, T. 4 – pod red. Zbigniewa Nowaka, Gdańsk, 1997, s. 464-465