Nicolai, Henryk (1605-1660)

Nicolai Henryk – (1605-1660), filozof i teolog, prof. gdańskiego Gimnazjum Akademickiego. Urodził się 7 maja 1605 r., jego ojciec Henryk, przez 30 lat sekretarz Rady Miejskiej, matka - Barbara Petri. Nicolai początkowo uczył się w szkole parafialnej Panny Marii, następnie w 1617 r. został zapisany do gdańskiego gimnazjum. Już od młodzieńczych lat wykazywał się wyjątkowymi zdolnościami. Mając 15 lat - wiosną 1620 r. opuścił Gdańsk i udał się na studia do Wittenbergi, których owocem była publiczna dysputa 31.01.1623 r. pod przewodnictwem Jana Martiniego nt. praktyk magicznych oraz praca wydana drukiem „De magicis acttionibus”. W latach 1623-1625 studiował w Lipsku i Jenie, a w 1626-1627 w Marburgu. Ten ostatni rok Nicolai wykorzystał na intensywne studia u Jana Henryka Tonsora - profesora etyki i fizyki, pod którego kierunkiem doprowadził do finału swoje magisterium. W późniejszym czasie podróżował m.in. wzdłuż Renu i po Holandii by w końcu w latach 1628-1631 spędzić na uniwersytecie w Rostoku, korzystając ze stypendium Rady Miejskiej w Gdańsku. W 1631 r. ta właśnie Rada zaproponowała mu stanowisko profesora w miejscowym gimnazjum. Jako pedagog Henryk był bardzo aktywny, wydał podręczniki filozoficzne i dysputy. Dwukrotnie proponowano mu promowanie na doktora, lecz w obu przypadkach odmówił. W tym czasie zajął się zagadnieniem synkretyzmu, zjednoczenia wyznawców różnej wiary. W 1645 r. wydał drukiem pracę „Irenicum seu de differentiis religionum conciliandis commentiatio”, która spotkała się z ostrą krytyką ministerium duchownego. W 1649 r. broniąc swoich poglądów wydał „Irenicum defensum et explicatum”. Ponieważ nie radził sobie w walce z teologami luterańskimi, poprosił w 1650 r. o zwolnienie go ze stanowiska profesora i teologii w tamtejszym gimnazjum akademickim, które objął w 1651 r. W Elblągu pracował dwa lata, ale i tam nie mógł publikować wszystkich swoich prac. Wybitny uczony, profesor teologii i filozofii korzystał również z usług właściciela oficyny elbląskiej Corelliego I, Achacego. Wytłoczył mu Corelli dwie niezwykle cenne publikacje dotyczące recepcji teorii heliocentrycznej Mikołaja Kopernika w Polsce. W ten sposób elbląski drukarz przyczynił się do spopularyzowania teorii Kopernika nie tylko w miejscowym społeczeństwie. Sytuacja Henryka pogorszyła się, kiedy popadł w konflikt z kanonikami warmińskimi po napisaniu „De superstitiosis festis”. Konflikt zakończył się niekorzystnie dla Henryka, który opuścił Elbląg i udał się do Szczecina, potem do Berlina. Powrócił do Gdańska, gdzie miał nadzieję odzyskać swoje stanowisko. Kiedy zawiodły go plany, w trudnej sytuacji pomógł mu elektor brandenburski Fryderyk Wilhelm, mianując go w 1658 r. doradcą do spraw kościelnych. Nicolai był zgorzkniałym, schorowanym i dotkniętym przez los człowiekiem (w dniu ślubu 31.08.1656 r. zmarła jego narzeczona – Regina Koye). Zmuszony do odwołania swoich poglądów zmarł 29.12.1665 r. Należał do najwybitniejszych uczonych działających w Prusach Królewieckich w pierwszej połowie XVII w., pozostawiając bogatą spuściznę z zakresu teologii i filozofii.

Źródło: Zientara Włodzimierz, Nicolai Henryk, W : Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego pod red. Stanisława Gierszewskiego, T. 3 – pod red. Zbigniewa Nowaka, Gdańsk, 1997, s. 310-311

Fot. [w]: Robert Dorr, Elbing: Neuer Illustrierter Führer, 1901