Toeppen, Maksymilian

Autor: prof. dr hab. Andrzej Groth | Data dodania: 16.04.2010

Maksymilian Toeppen urodził się 4 kwietnia 1822 r. w Królewcu, jako syn pruskiego urzędnika. Od 1830 r. uczęszczał do szkół Królewieckich. W 1839 rozpoczął studia uniwersyteckie w Królewcu. Studiował nauki klasyczne, filozoficzne i historyczne. W 1843 ukończył studia doktoryzując się z języka łacińskiego. Zyskał też uprawnienia do nauczania. W latach 1845 – 1848 pracował jako nauczyciel w Królewcu. W 1847 r. habilitował się z zakresu historii Prus i jako tzw. Docent prywatny rozpoczął wykłady na Uniwersytecie Królewieckim. Od 1848 r. uczył w gimnazjum elbląskim, a następnie w latach 1850-1854 w Poznaniu. Po 1854 r. powierzono mu funkcję dyrektora progimnazjum w Olsztynku, które przekształcił w gimnazjum. W latach 1869 – 1881 był dyrektorem w Kwidzynie, a od 1882 – 1893 r. w Elblągu. Zmarł w Elblągu 3.XII. 1893 r. Oprócz pracy organizacyjno-dydaktycznej w szkolnictwie M. Toeppen zajmował się historią Prus, która stała się głównym przedmiotem jego zainteresowań naukowych. Metodę jego pracy naukowej cechowało opieranie się na szerokiej podstawie źródłowej. Sięgał do mało dotąd wykorzystywanych protokołów stanów Prus Krzyżackich. W swych pracach uwzględniał geografię historyczną, etnografię i obiekty zabytkowe. Zasługi Toeppena dla historiografii prusko –pomorskiej, w tym Elbląga są ogromne. Z jego prac monograficznych najważniejsze są :”Geschichte der preussischer Historiographie” ( Historia pruskiej historiografii, Berlin 1853) oraz „Historiach – comparative Geographie von Preussen” (Historyczno-porównawcza geografia Prus, Gotha 1858) z atlasem historycznym.Z prac edytorskich szczególnie znane są „Scriptores Rerum Prussicarum” (Pisarze rzeczy pruskich, t.1-5, Lipsk 1861-1874) oraz „Acten der Ständetage Prussens unter der Herrschaftdes Deutschen Ordens” (Akta zjazdów stanów Prus pod panowaniem zakonu niemieckiego, t.1-5, Lipsk 1874-1886). Ta ostania stanowi wraz z obszernymi komentarzami fundament badań nad życiem stanowym Prus Krzyżackich. Toeppen jest również autorem monografii Olsztynka i Kwidzyna. M. Toeppen wiele swych prac poświęcił przeszłości Elbląga. Najpierw ogłosił drukiem „Elbinger Antiquitäten” (Starożytności elbląskie, zeszyt 1-2, Gdańsk 1871-1872), stanowiące rodzaj encyklopedii dziejów średniowiecznych miasta. Znajdują się tu informacje o topografii miasta, zarządu finansowego, kościelnego, klasztorów, szpitali, wojskowości i prawie lubeckim. Do pracy złączony jest spis wójtów i rajców Starego Miasta z lat 1246 – 1454. Układowi przestrzennemu miasta, jego obywatelom, planom i widokom do 1887 r. poświęcona jest rozprawa „Geschichte der räumlichen Ausbreitung der Stadt Elbing” (Historia rozwoju przestrzennego miasta Elbląga, drukowana w: „Zeitschrift des Westpreuussischen Geschichtsvereins, Bd. 21, 1887). Praca „Die Elbinger Geschichtsschreiber und Geschichtsforscher” (Elbląscy historycy i badacze przeszłości, Zeitschrift des Wespreussischer Geschichtsvereins, Bd. 32, 1893) zawiera przegląd 52 historiografów i kronikarzy elbląskich od początku XVI w. aż po 1869 rok, którzy zajmowali się przeszłością miasta, sporządzali odpisy kronik i dokumentów. M. Toeppen ogłosił drukiem czołowe dzieło historiograficzne XVII w. – historię wojny polsko – szwedzkiej lat 1626 – 1635 - pióra burmistrza elbląskiego Izraela Hoppego (Lipsk 1887). Powyższe dzieła M. Toeppena stanowią do dzisiaj fundament wszelkich badań nad przeszłością Elbląga czasów średniowiecznych i nowożytnych. Toeppen interesował się również etnografią Prus i ludnością mazurską. Z tej problematyki opublikował rozprawę „Aberglauben aus Masuren” (Gdańsk 1867). Ukazała się ona także w tłumaczeniu na język polski – „Wiersze mazurskie, druk w Wisła”, y. VI-VII, 1892-1893. Mazurom poświęcił tez Toeppen studium – „Geschichte Mazurens” (Historia Mazur, Gdańsk 1870). Zasługi Toeppena były docenione już za jego życia. Został członkiem  kilku towarzystw naukowych oraz honorowym obywatelem Elbląga. W zasobach naszej biblioteki znajdują się następujące prace M. Toeppena. – Elbinger Antiquitäten. Ein Beitrag zur Geschichte des städtisches Leben im mittelalter , 1871 - Zwei zeitgenössische Berichte über die Besatzung der Stadt Elbing durch die Brandenburger im Jahre 1698. Separat –Abdruck aus der Altpreuss. Monatschrift, Bd.33, Heft 3 u.4. Relacje – rajcy elbląskiego Dominika Meyera i obywatela miasta Fryderyka Herzberga o zajęciu miasta przez wojsko pruskie w dniu 11 listopada 1698 r. - Geschichte der räumlichen Ausbreitung der Stadt Elbing mit besonder Berücksichtigung ihrer Befestigungen und ihrer reichtigsten Gebäude. Im 650- sten HJAhre ihres Bestehens. Mit einem Plane der Stadt von etwa 1642, “Zeitschrift des Westpreussiscen Geschichtsvereins, Heft 21. - Acten der Ständetage Preussens unter der Herrschaft des Deutschen Ordens, Bd. II (Die Jahre 1436- 1446), 1880. Geschichte Masurens. Ein Beitrag zur preussischen Landes = und Kulturgeschichte. Nach gedruckten und ungedruckten Quellen dargestelt von Dr. M. Toeppen. - Topographisch = statistische Mittheilung über Domänen – Vorwerke des Deutschen Ordens in Preussen, Danzing 1870. - Kleine chronikalische Aufzeichnungen zur Geschichte Preussens im sechszehunten Jahrhundert; Separat – Abdruck aus der Altpreuss. Monatschrift, Bd. 33, Heft 5 u.6. Wypis z kroniki Christopa Jana von Weissenfels z około 1550 r. “Cronica des hochlobwirdigenritterlichen Teutschen ordens u.s.”. - Zwei Verfügungen Axel Oxenstierris inbetreff des Bernsteins auf den Jahren 1630 und 1631; Separat Abdruck aus der Altpreuss. Monatschrift, Bd.36, Heft 3 u. 4. Dwa rozporządzenia kanclerza Szwecji A. Oxenstierny z 1630 i 1631 r. datowane w Braniewie i Piławce, stwierdzające, że znajdowany bursztyn nad Bałtykiem bursztyn należy do króla. - Israel Hoppes Burggrafen zu Elbing. Geschichte des ersten schwedisch – polonischen Krieges in Preussen, nebst Anhang, herausgegeben von Dr. M. Toeppen. Leipzig 1887. - Geschichte der Stadt Marienwerder und ihrer Kunstbau. Mit einem Plane der Sadt, sowiemit Grundrissen und Aufrissen der Domkirche und des Domschlosses auf vier Tafeln in Steindruck, Marierwerder 1875. Historia Kwidzyna. - Aberglauben aus Masuren mit einem Anhange enthaltend Masurische Sagen und Märchen, Danzig 1867 (wydanie II) - Beiträge zur Geschichte des Weichseldeltas, Danzig 1894. Praca zawiera informacje dotyczące cieków wodnych w delcie Wisły w początkach panowania krzyżackiego, budowy wałów i mostów do roku 1554, jeziora Drużno, Mierzei Wiślanej , Głębi i Żuław Malborskich. Originalurkunde Gustaw Adolfs über ein Kirchspiel in Westpreussen, Danzing 1889. Praca zawiera najstarsze źródło pisane dotyczące parafii Thiendorf w Małych Żuławach Malborskich wydane przez króla szwedzkiego Gustawa Adolfa w obozie polowym pod Ornetą 9.X.1627 r. (język szwedzki i tłumaczenie na język niemiecki). - Das Danziger Schöffenbuch, herausgegeben von D.M. Toeppen, Marienwerder 1878. Gdańska księga.

Artykuł na temat związków M. Toeppena z Elblągiem - "Elbląg a Maksymilian Toeppen" autorstwa Mariana Biskupa znajduje się w tomie XXI "Rocznika Elbląskiego".