Smith, John Prince - elbląski pobyt pruskiego ekonomisty i polityka.

John Prince-Smith urodził się 20 stycznia 1809 w Londynie, zmarł 3 lutego 1874 w Berlinie. Był ekonomistą klasycznym, politykiem i publicystą, zwolennikiem liberalzimu gospodarczego i wolnego handlu. Jego ojciec – prawnik – w 1817 roku wyjechał do Gujany Brytyjskiej (dziś Gujana), gdzie otrzymał posadę jako urzędnik skarbowy i zabrał małoletniego syna ze sobą. W 1820 John powrócił do Londynu i zaczął uczęszczać do Eton, lecz po śmierci ojca, która nastąpiła dwa lata później, musiał zacząć zarabiać na swoje utrzymanie, imając się różnych zawodów (m. in. urzędnika bankowego, sprawozdawcy parlamentarnego i dziennikarza). W 1831 r. wyjechał do Hamburga, gdzie pracował na zlecenie angielskiej gazety. W tym samym roku w kwietniu przybył do Elbląga, gdzie objął posadę nauczyciela języka angielskiego w tutejszym Gimnazjum. Zatrudnienie go na tym stanowisku wynikało pośrednio z testamentu Pott-Cowle’a, który Gimnazjum uczynił jednym z beneficjentów legatu, zaś odsetki od sum zapisanych szkole miały być przeznaczone na zatrudnienie wykładowcy języka angielskiego, którym w miarę możliwości powinien być rodowity Anglik. Prawdopodobnie właśnie w Elblągu Prince-Smith nasiąkł ideałami liberalizmu, które były jego dewizą w późniejszej szerokiej działalności. Elbląg mógł wówczas uchodzić za bastion politycznego liberalizmu, a jego mieszkańcy za niezwykle postępowych i otwartych na nowe prądy. Liberalizm ekonomiczny był tu natomiast oczywistością, ze względu na rozwinięty handel i spowodowane tym zainteresowanie niskimi cłami importowymi, które pozwalały elblążanom sprowadzać m. in. angielskie wyroby. Działalność Prince-Smitha dała się zauważyć już w Elblągu, podczas ogólnoniemieckich protestów przeciwko szykanom wymierzonym przeciw tzw. „Getyńskiej siódemce”. Było to grono profesorów (zaliczali się do niego m. in. bracia Grimm), którzy oponowali przeciw uchyleniu przez księcia Ernsta Augusta I. liberalnej konstytucji Hanoweru, nadanej temu księstwu cztery lata wcześniej. Za ten protest getyńscy uczeni zostali zwolnieni z pracy, a niektórzy również wydaleni z kraju. Sprawa znalazła oddźwięk w całych Niemczech, także w Elblągu, który mógł uchodzić za bastion liberalizmu. John-Prince Smith był tym, który w imieniu współobywateli wystosował pismo protestacyjne, co zjednało mu duże uznanie wśród elblążan, zwłaszcza w obliczu faktu, iż był rodakiem hanowerskiego księcia. W elbląskim gimnazjum Anglik nauczał do 1840 r. Prawdopodobnie jego dziewięcioletni pobyt w tym mieście zadecydował o tym, iż postanowił on związać swoje życie z Prusami i nie wracać do ojczyzny. W 1846 r. Prince-Smith osiadł w Berlinie, gdzie zarabiał na utrzymanie jako prywatny nauczyciel. Dzięki ożenkowi z bogatą panną z szanowanego berlińskiego rodu bankierskiego Sommerbrod mógł porzucić to zajęcie i oddać się swoim zainteresowaniom. Był współzałożycielem powstałego w 1846 r. Stowarzyszenia Wolnego Handlu, zwalczał idee propagowane przez Niemiecki Związek Celny. 1861-66 był z ramienia frakcji postępowej posłem w pruskim parlamencie, natomiast w latach 1871-73 zasiadał w niemieckim Reichstagu, reprezentując partie narodowych liberałów. Jego pisma to m. in. Ueber die englische Tariffreform und ihre materiellen, sozialen und politischen Folgen für Europa (1846), Der Handelsminister auf sechs Stunden. Ein Traum (1851, 1855), Ueber die weltpolitische Bedeutung der Handelsfreiheit (1860) i Der Staat und der Volkshaushalt (1874).

Źródła: Deutsche Biographische Enzyklopädie, Carstenn E. Geschichte der Hansestadt Elbing, Elbing 1937, Henderson W. O. Prince Smith and free trade in Germany, [w:] "The economic history review" 1950, Theodor Fontane Werke, Schriften und Briefe, München/Wien 1997