Mylius, Jan (1557-1630) : rektor Gimnazjum Elbląskiego

Jan Mylius urodził się w Igławie na Morawach w 1557 r,. w rodzinie Jany Myliusa, magistra i pastora ewangelickiego oraz Juliany z domu Spiesser. Wykształcenie początkowe otrzymał w rodzinnym domu. W następnych latach uczęszczał do szkół w Igławie i Bańskiej Bystrzycy. Studia akademickie odbył w Wittenberdze, kończąc zdobyciem tytułu magistra filozofii. W czasie studiów stał się zwolennikiem protestanckiego kierunku, zwanego filipizmem (Philippists) było to określenie stosowane w drugiej połowie XVI wieku, wyznawcy Philippa Melanchthona - zwolennicy poglądów zbliżonych do katolicyzmu). Sprzyjanie temu kierunkowi zaważyło na przebiegu kariery zawodowej Jana Myliusa. Po powrocie z Wittenbergii został nauczycielem w Gross Meseritsch na Morawach, gdzie w 1586 r. został rektorem szkoły, jednak podejrzany o odstępstwa od luteranizmu, musiał szkołę opuścić i przenieść się do Lewoczy na Spirzu. Mimo iż był tam również prężnie działającym rektorem, wprowadzającym zmiany i zyskawszy uznanie dla swojej pracy u władz miejskich, musiał na skutek nalegań pastorów opuścić Lewoczę. Przeniósł się do sąsiedniego Kieżmarku, gdzie również powierzono mu funkcję rektora. Niestety i tu nie mógł pozostać, naciski pastorów i tu zmusiły go do opuszczenia szkoły. W tej sytuacji bardzo ucieszył go list od Rady Miejskiej z Elbląga, proponując mu urząd rektora w Gimnazjum Elbląskim. List Mylius otrzymał pod koniec listopada 1597 r., a już 10 grudnia zjawił się w Elblągu. Władze chciały podobnie jak władze gdańskie czy toruńskie, dokonać reorganizacji swego Gimnazjum i przekształcić je w uczelnię o charakterze szkoły półwyższej. Prace te zapoczątkował rektor Tomasz Rotus, popularny wówczas poeta, który niespodziewanie zmarł 6 kwietnia 1596 r. Jan Mylius został przeegzaminowany z zakresu teologii oraz przyjęto jego zapewnienia, iż będzie nauczał i wychowywał młodzież zgodnie z obowiązującą w Elblągu konfesją augsburską. Konfesja augsburska składała się z 28 artykułów, zawierała zasadnicze nauki luteranizmu, zasady ruchu reformacyjnego. Elbląski kler podejrzewał Myliusa o sympatie do kalwinizmu, ale Rada Miejska nie uległa tym sugestiom. Uzgodniono warunki pracy i płacy, przy czym odrzucono jego prośbę o emeryturę dla jego żony na wypadek jego śmierci. Wiosną Mylius sprowadził się z rodziną do Elbląga i uroczyście burmistrz powierzył mu rządy w Gimnazjum. Pierwszy rok poświęcił on na sprawy organizacyjne oraz zatrudnienie nauczycieli (9 osób), którzy nauczali ponad 200 uczniów. Sprawne kierowanie szkołą, duża troska o dobry poziom nauczania, wygodna bursa, spokój i bezpieczeństwo w Prusach Królewskich (do 1626 r.), spowodowały napływ do Gimnazjum uczniów z całej Rzeczypospolitej oraz sąsiednich krajów : Pomorza, Śląska, krajów Rzeszy Niemieckiej, Czech Węgier, Siedmiogrodu, Inflant, Anglii i Szkocji (synowie kupców). W ciągu 30 – letnich rządów, Mylius przyjął ponad 4000 uczniów – czyli przeciętnie 130 rocznie. Z chwilą objęcia urzędu rektora przez Myliusa skończyły się ciągłe zmiany na stanowisku rektorów, bo Mylius był nim przez 32 lata – od 1597 – 1629. Po nim był nim zaś urząd pełnił jego syn Michał przez 22 lata (1630-1652). Ten przeszło półwiekowy okres rządów Myliusów należy do najświetniejszych w dziejach Gimnazjum i jego biblioteki. Rozkwit ten łączy się ściśle ze wzrostem dobrobytu i znaczenia Elbląga w XVI i początku XVII wieku. Zarazem wzrastała ambicja patrycjatu, chęć dorównania Toruniowi i Gdańskowi. Jan Mylius, znakomity organizator, zaczął swoją działalność, przy pomocy burmistrza Jana Sprengla, od wybudowania odpowiedniego budynku szkolnego. Na fundamentach starego wzniesiono nowy gmach, który dotrwał do naszych czasów (nieznacznie przebudowany w 1808 r.- zniesiono facjatki). Nadzór nad budową sprawowali burmistrzowie : Jerzy Braun, A. Isendorf i j. Sprengel oraz rajcy zarządzający finansami Elbląga (A. Mohrenberger i Jerzy Wider). Uroczyste poświęcenie odbyło się w listopadzie 1599 r. Odtąd w tym dniu, każdego roku odbywały się w szkole uroczystości połączone z popisami uczniów tzw. encaenia. Pierwsze piętro zajmował lokal biblioteki i mieszkania profesorów. Lokal biblioteczny był przestronny i jasny, a elblążanie chlubili się nim przed gośćmi miasta. Do takiego pomieszczenia trzeba było zdobyć odpowiedni księgozbiór. Mylius i na tym polu był właściwym twórcą tego dzieła. Idąc śladami Rotusa , potrafił rozbudzić entuzjazm i ofiarność na rzecz biblioteki zarówno u obywateli jak i Rady Miejskiej, która przekazywała na zakup książek pewne stałe kwoty pieniędzy. To z kolei pozwalało na planowy zakup książek oraz utrzymanie lokalu. Podstawą biblioteki stał się księgozbiór wspomnianego , wybitnego bibliofila, rektora Rotusa. Zakupiony w 1601 r. księgozbiór po zmarłym bibliofilu, za 200 florenów, nadał początek istnieniu biblioteki gimnazjalnej. Większość zbioru stanowiły dzieła o treści filozoficznej i teologicznej, wydania klasyków greckich i rzymskich. Do tego księgozbioru dołączyły wkrótce dary od obywateli miasta m.in. kolekcje radcy miejskiego Andrzeja Neandra, od burmistrza Alberta Isendorfa, od lekarza Zachariasza Barthena oraz jego brata Jana, zbiór profesora ewangelickiej szkoły Samuela Wolffa. Księgozbiór powiększał się również w dary obcojęzyczne, głównie przekazywane przez kupców angielskich z Kampanii Wschodniej, a osiadłych w Elblągu. W drugim roku działalności księgozbiór liczył już 500 egzemplarzy. Lista dobrodziejów rosła, a niektórzy wręcz dobrowolnie opodatkowali się stałą kwotą przeznaczając ją na dalszy rozwój biblioteki. Byli wśród nich : burmistrz i burgrabia Izrael Hoppe I, burmistrz Tresenberg , radny i kupiec angielski Coy, znany poeta łaciński Fryderyk Zamehl. Pierwszym bibliotekarzem gimnazjalnym został Jan Mylius, pełniąc obowiązki bezpłatnie. Podzielił on cały księgozbiór na 10 klas, te z kolei na rozdziały i poddziały. Nie zachowały się katalogi, ale prawdopodobnie księgi akcesyjne były jednocześnie inwentarzem i katalogiem. Były to nieoprawne zeszyty, corocznie przedstawiane Radzie Miejskiej. Brakuje informacji o regulaminach korzystania z biblioteki. Miała jednak charakter wybitnie naukowy, mogło z niej korzystać stosunkowo niewielu spośród obywateli miasta. Po okresie świetności za czasów Jana Myliusa i potem jego syna, nastąpił powolny upadek zarówno Gimnazjum, jak i biblioteki, co było związane z wydarzeniami politycznymi i gospodarczymi w drugiej połowie XVII w, zwłaszcza z wojnami szwedzkimi. Jan Mylius – dobry organizator, zarządca kulturalnym dobrem miasta, prowadził też działalność pisarską wynikającą z jego obowiązków rektora. Były to ordynacje szkolne, dysputy uczniowskie, oracje wygłaszane na uroczystościach szkolnych i panegiryki. Twórczość ta prezentowała przeciętny poziom i nie dorównywała jego zasługom w kształceniu młodzieży. Ten zasłużony pedagog zmarł w czasie zarazy w Elblągu 11 kwietnia 1630 roku.

Źródła:

Józef Lassota, Zarys dziejów Biblioteki Elbląskiej (1601-1945), W :Rocznik Elbląski, T. 1, s. 97-120

Marian Pawlak, Jan Mylius (1557-1630), rektor Gimnazjum Elbląskiego, W: Zasłużeni ludzie dawnego Elbląga pod redakcją Mariana Biskupa, s. 93-98