Nitschmann, Henryk - życie i twórczość

Henryk Nitschmann należy do grona tych nielicznych wyjątków wśród poetów i pisarzy niemieckich drugiej połowy XIX wieku, którzy nie ulegli antypolskiej nagonce, a nawet zdobył się na swoistego rodzaju protest przejawiający się tak w postawie, jak i w całej jego twórczości. W okresie szczególnego nasilenia walki z polskością ze strony władz pruskich oparł się represjom, bronił, wręcz propagował literaturę i kulturę polską. Henryk Eduard Nitschmann (ur. 24 kwietnia 1826 w Elblągu, zm. 27 kwietnia 1905 w Elblągu) - niemiecki poeta, muzyk, miłośnik, znawca i tłumacz literatury polskiej. Henryk Nitschmann wywodził się z zamożnej rodziny zaliczanej do wpływowych sfer patrycjatu elbląskiego-ojciec jego był prawnikiem. W latach 1832-1843 uczęszczał do Gimnazjum Elbląskiego, zwanego das Atheneum Elbingense. Na rok przed ukończeniem szkoły, z polecenia rodziców, odbył trzyletnią praktykę w majątkach ziemskich pod Elblągiem. Od 1855 roku uczęszczał na Uniwersytet w Berlinie, jako wolny słuchacz, jednak studiów nie ukończył. W tym też czasie opanował język polski. Z racji swego zainteresowania polską kulturą i literaturą w roku 1854 został tłumaczem. Pierwszym przekładem Nitschmanna był wiersz Franciszka Morawskiego "Łza", który ukazał się w elbląskiej prasie. Później wiersze tłumaczone przez Nitschmanna drukowała lipska gazeta "Novellen Zeitung". Po swoim powrocie na tereny Prus Królewskich osiadł pod Działdowem, w majątku Pożary (Pasaren). Na miejscu zaczął rozwijać swój talent muzyczny, tworząc kompozycje na fortepian oraz doskonalił znajomość języków polskiego i serbskiego. W 1865 roku, Nitschmann powrócił do Elbląga. Zainteresował się również literaturą angielską i francuską. W 1868 wydał w Gdańsku antologię "Album wierszy zagranicznych" (Album ausländischer Dichtung), w którym zawarł tłumaczenia poezji polskiej, angielskiej, francuskiej i serbskiej. Rok 1875, to nawiązanie przez tłumacza współpracy z wydawnictwem Brockhausa w Lipsku. Zaowocowało to wydawnictwem, w którym ukazały się przekłady aż kilkudziesięciu polskich poetów. Henryk Nitschmann stał się uznanym i sławnym tłumaczem oraz znawcą polskiej literatury. Mimo pracy translatora, H. Nitschmann wciąż zajmował się muzyką poważną. Komponował nowe utwory, stał się krytykiem muzycznym oraz organizatorem koncertów. W roku 1869 założył w rodzinnym Elblągu Towarzystwo Filharmoniczne (kierował nim do 1878). Działalność Nitschmanna sięgała o wiele dalej niż tylko tłumaczenie polskiej poezji. Jego fascynacja polską kulturą, obyczajami i tradycją, sprawiła, że zaczął ujmować się za Polakami, chociażby krytykując germanizację i akcje kolonizacyjne, co narażało go na niechęć administracji. W rocznicę 70. urodzin, działalność Nitschmanna na rzecz Polaków i polskości została doceniona przez prasę polską, która szeroko opisywała zasługi polonofila dla Polski. Zmarł 27 kwietnia 1905 roku, w wieku 79 lat. Do końca życia pozostał kawalerem, w testamencie (napisanym po polsku) zapisał większość swego majątku miastu Elbląg na cele charytatywne. Część jego księgozbioru liczącego blisko 3000 pozycji, znajduje się w Bibliotece Elbląskiej. W uznaniu zasług Henryka Nitschmanna w popularyzacji literatury i kultury polskiej rada miasta jego rodzinnego Elbląga nadała jego imię jednej z elbląskich ulic. W roku 1945 przemianowano ją na ulicę Bielańską, jednak w latach 60. XX w. powrócono do poprzedniej nazwy.

Literatura: A. Bławat, Henryk Nitschmann-życie i dzieło, 2005, L. Jarzębowski, Henryk Nitschmann-miłośnik kultury polskiej, 1960, Henryk Nitschmann 1826-1905 : Materiały z sesji naukowej, 2005