Hartlib, Samuel

Niemiecko-angielski uczony i pedagog. Urodził się w Elblągu w 1600 r., pobierał nauki w gimnazjum w Brzegu, następnie studiował na Uniwersytecie w Królewcu. W 1628 r. opuścił Elbląg i wyjechał do Anglii (razem z kaznodzieją elbląskiej gminy anglikańskiej Johnem Dury’m, ich emigracja była spowodowana zawirowaniami wojny trzydziestoletniej). W Anglii ożenił się z Mary Burningham i został sekretarzem Cromwella. Uchodził za jednego z najbardziej znaczących polihistorów i zbieraczy informacji doby angielskiej epoki cromwellowskiej. Utrzymywał stosunki z elitą intelektualną swoich czasów (znal dobrze Roberta Boyl’a i był sąsiadem Samuela Pepys’a, Milton zadedykował mu w 1644 r. swoje dzieło O edukacji) i prowadził obfitą korespondencję (w zbiorach uniwersytetu w Sheffield). Zapoczątkowany przez niego krąg korespondentów stał się zalążkiem Royal Society w Londynie. Cechą charakterystyczną tego towarzystwa była ich niechęć do hermetycznych i jednostronnych poglądów. Sam Hartlib interesował się szczególnie abrewiaturą i astrologią. Był też zafascynowany sprawami religijnymi, był członkiem tajnego towarzystwa „Antilia”, optował za reformami religijnymi, tolerancją wyznaniową i agitował przeciwko dominacji prezbiterian w tzw. „Długim Parlamencie”. W 1641 r. opublikował dzieło utopijne dzieło Makaria. Jest też autorem dwóch memoriałów do angielskiego parlamentu z lat 1647/48. Jako doskonale ustosunkowana i dobrze poinformowana osoba zajmował się patentami, rozpowszechnianiem informacji i nauczaniem początkowym. Z tego względu niezwykle bliskie były mu poglądy Comeniusa (Jana Amosa Komeńskiego), którego zaprosił do Anglii i który był jednym z jego najbliższych korespondentów (Hartlieb wydał też pismo Komeńskiego Prodomus pansophiae). Znajdował się tez pod wpływem Bacona i jego teorii powszechnego nauczania. Hartlib zajmował się także projektami maszyn liczących, siewników mechanicznych i maszyn oblężniczych. Jego wielką ambicją było zebrać całą dotychczasową ludzką wiedzę, tak aby każdy mógł mieć do niej dostęp. Marzył o stworzeniu finansowanego z publicznych środków centrum (biura), w którym przechowywane byłyby informacje przekazywane przez naukowców różnych dziedzin z całego świata. Pasjonował się wszelkimi przejawami wiedzy, mającymi praktyczne zastosowanie i mogącymi wpłynąć na poprawę poziomu życia ludzkości. Chciał upowszechnienia duńskich technik rolniczych w Anglii, interesował się owocarstwem i sadownictwem. Pod wpływem teorii słynnego lekarza i przyrodnika Parcelsusa zainteresował się też medycyną i raczkującą wówczas chemią. Zmarł w 1662 r. w Anglii jako ubogi człowiek.