Achenwall, Gottfried - "ojciec statystyki"

Urodził się w Elblągu 20 października 1719 jako syn kupca. Rodzina Achenwall wywodziła się ze Szkocji, w 1614 r. przybyła do Starego Pola, w 1642 r. osiedliła się w Elblągu. Z rodziny tej wywodzili się kaznodzieja w kościele NMP Thomas Achenwall (wuj Gottfrieda), Gottlieb Thomas Achenwall- profesor w Gimnazjum Elbląskim, następnie pastor w Kmiecinie oraz rajca miejski Daniel Ferdinand Achenwall (był on ostatnim elblążaninem noszącym to nazwisko, zmarł w 1871) Gottfied Achenwall z wykształcenia był historykiem i prawnikiem (studiował w Królewcu, Jenie, Halle i Lipsku). Uważany jest za „ojca statystyki”. Dla Achenwalla statystyka oznaczała jednak państwoznawstwo – naukę o istotnych osobliwościach państwa. Do statystyki zaliczał wszystko, co wiązało się z dobrobytem kraju: jego cechy fizjograficzne, ludność, gospodarkę, ustrój państw. W Halle Achenwall poznał Johanna Stephana Püttera – znawcę prawa konstytucyjnego i publicystę. Po ukończeniu studiów wykładał w Marburgu, następnie dzięki poparciu Püttera uzyskał stanowisko opłacanego docenta na uniwersytecie w Getyndze. W 1753 został mianowany profesorem zwyczajnym filozofii i nadzwyczajnym prawa. W 1761 uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego prawa natury i nauk politycznych. Jego wykłady obejmowały zagadnienia z dziedzin historii, statystyki, prawa naturalnego, międzynarodowego i konstytucyjnego. Szczególnie frapowało go zagadnienia prawa naturalnego na fali fascynacji zwyczajami i kulturą ludów w nowoodkrywanych częściach globu, co do których uważano, iż stosują się do reguł prawa naturalnego. Od 1751 r. Achenwall był członkiem nadzwyczajnym Getyńskiego Towarzystwa Naukowego. Przebywając w Getyndze miał również możliwość spotkania z Benjaminem Franklinem, który bawiąc w 1766 r. w Europie odwiedził to miasto (kontakty z getyńskimi uczonymi utrzymywał Franklin już wcześniej). Achenwall widział się z amerykańskim uczonym i politykiem dwukrotnie podczas spotkań zorganizowanych przez profesorów Püttera i Michaelisa. Dyskutowano o stosunku kolonii do kraju macierzystego, zwyczajach Indian amerykańskich i zagadnieniach prawnych. W 1765 r. został mianowany radcą dworu na brytyjskim dworze królewskim i elektoralnym dworze hanowerskim. Dzięki finansowemu wsparciu króla Jerzego III odbył podróże do Szwajcarii, Francji, Holandii i Anglii. Achenwall był żonaty trzykrotnie. W 1751 r, we Frankfurcie nad Menem poznał Sophie Eleonore Walther – poetkę i intelektualistkę. Pobrali się w 1752, jednak Sophie zmarła po dwóch latach małżeństwa w gorączce połogowej. Po jej śmierci ożenił się z Luise Moser – córką Johann’a Jacob’a Moser’a – prawnika i uczonego, która zmarła w 1762. Trzecie małżeństwo zawarł z Sophie Jaeger – córką podkomorzego nadwornego z Gotha. Z tych trzech małżeństw miał pięcioro dzieci. Gottfried Achenwall zmarł 1 maja 1772 w Getyndze wskutek zapalenia płuc.

Literatura: m. in. Meinhardt Günther, Gottfried Achenwall und Benjamin Franklin. Beziehungen des Elbinger Gelehrten zu dem amerikanischen Staatsmann, [w:] „Westpreußen-Jahrbuch“, 1972, B. 22