Gierszewski, Stanisław (1929 – 1993) historyk, badacz nowożytnych dziejów Polski i Pomorza Nadwiślańskiego

Ur. 28 VIII 1929 r. w Czarnowie na Kaszubach, był synem nauczyciela Józefa i Anny z d. Wnuk – Lipińskiej. Mieszkał kolejno w Kowalewie i Chełmży w ziemi chełmińskiej, a w latach okupacji w pow. chojnickim. Ojciec jego był wówczas Komendantem Naczelnym Tajnej Organizacji Wojskowej „Gryf Pomorski”, zginął w niejasnych do dziś okolicznościach. W 1945 r. uzyskał świadectwo eksternistycznego ukończenia szkoły podstawowej, a dwa lata później Gimnazjum im. B. Chrobrego w Sopocie. Następnie podjął studia historyczne w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Gdańsku, które ukończył w 1951 r. Rok później uzyskał na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika stopień magistra historii. Tam  w 1960 r. uzyskał stopień dra nauk humanistycznych na podstawie rozprawy „Elbląski przemysł okrętowy w latach 1570 – 1815”. Habilitował się w 1965 r. na podstawie pracy „Struktura gospodarcza i funkcje rynkowe mniejszych miast województwa pomorskiego w XVI i XVII wieku” na Uniwersytecie im. A. Mickiewicza w Poznaniu. W 1972 r. uzyskał stopień naukowy profesora nadzwyczajnego, a w 1980 r. – profesora zwyczajnego. Pracował kolejno : w latach 1950 – 1955 w Archiwum Państwowym w Gdańsku, Pracowni Historii Gdańska Instytutu Historii PAN (do 31. VIII 1966). Od września 1966r. podjął pracę jako docent w WSP w Gdańsku. Z tą uczelnią, przekształconą w Uniwersytet Gdański , związał się do końca życia. W latach 1967 – 1970 pełnił funkcję prodziekana Wydziału Humanistycznego WSP w Gdańsku, a w okresie 1978 – 1981 dziekana Wydziału Humanistycznego UG. W tej ostatniej uczelni był również okresowo dyrektorem Instytutu Historii oraz przez wiele lat kierownikiem Zakładu Historii Polski i Powszechnej XVI – XVIII w. S. Gierszewski był członkiem kilku towarzystw naukowych : Gdańskiego Towarzystwa Naukowego, w którym pełnił funkcje zastępcy sekretarza generalnego i wiceprzewodniczącego Wydziału I, Towarzystwa Naukowego w Toruniu i Polskiego Towarzystwa Historycznego. W tym ostatnim pełnił przez wiele lat funkcję sekretarza i prezesa oddziału gdańskiego i wiceprezesa Zarządu Głównego . Był także członkiem Komitetu Nauk Historycznych PAN, Komitetu Nauk Demograficznych PAN, członkiem kilku komitetów redakcyjnych, w tym „Kwartalnika Historycznego”, „Przeszłości Demograficznej Polski”, „Rocznika Dziejów Społecznych i Gospodarczych”, „Rocznika Elbląskiego”. Redagował tomy 1 – 8 „Pomorza Gdańskiego”, nr 1 – 10 „Biblioteki Elbląskiej”, prace zbiorowe : „Chojnice – dzieje miasta i powiatu, „Dzieje ziemi bytowskiej”, „Pomorscy patroni ulic Trójmiasta”,” Historia Słupska „ oraz t. 1 „Słownika Biograficznego Pomorza Nadwiślańskiego”. S. Gierszewski był wybitnym znawcą nowożytnych dziejów Polski i Pomorza Nadwiślańskiego oraz energicznym organizatorem życia naukowego. Działalność naukową rozwijał od początku w dwóch równolegle prowadzonych kierunkach. Były to studia nad problemami historii gospodarki morskiej w Polsce feudalnej oraz dziejami ludności polskiej na Pomorzu w okresie zaboru pruskiego. W połowie lat sześćdziesiątych XX w. wyłonił się trzeci nurt badań, skoncentrowany wokół dziejów miast i mieszczaństwa epoki feudalnej. Problem pierwszy - dzieje gospodarki morskiej- koncentruje się na zagadnieniu przemysłu okrętowego doby nowożytnej. Główną uwagę skupił na wyjaśnieniu rangi i roli elbląskiego ośrodka stoczniowego od XVI do początku XIX w. oraz na studiach porównawczych z tego zakresu. Drugim zagadnieniem , wokół którego koncentrowały się studia S. Gierszewskiego nad historią gospodarki morskiej były dzieje żeglugi Gdańska i Elbląga od połowy XVII do początku XIX stulecia. Po raz pierwszy w historiografii przedstawił warunki naturalne i techniczne oraz funkcjonowanie portu elbląskiego w XVII – XVIII stuleciu, a także organizację, rozmiary i poziom nawigacyjny w tym porcie. Profesor także wniósł wiele nowych elementów do dziejów rybołówstwa przybrzeżnego oraz określenia zaplecza portowego Gdańska, Królewca i Hamburga w XVI – XVIII w. Drugi nurt badań, związany z dziejami miast i mieszczaństwa obejmuje studia monograficzne i prace syntetyczne dotyczące struktury i funkcji miast pomorskich w XVI – XVIII w. , dziejów mieszczaństwa i jego struktury społecznej. Ważniejsze prace z tego zakresu to : „Struktura gospodarcza i funkcje rynkowe mniejszych miast województwa pomorskiego w XVI i XVII wieku” oraz „Obywatele miast Polski przedrozbiorowej”. Od połowy lat siedemdziesiątych XX w. S. Gierszewski podjął badania nad rozwojem i funkcjonowaniem śródlądowych dróg wodnych w środkowej Europie. Zostały one zasygnalizowane monografią „Wisła w dziejach Polski”. Znaczny był wkład Profesora w kształtowanie kadry naukowej. Wypromował 9 doktorów, z których kilku jest dzisiaj samodzielnymi pracownikami naukowymi. S. Gierszewski był wybitnym znawcą dziejów Elbląga. Opublikował pierwszą polską monografię tego miasta – „Elbląg – przeszłość i teraźniejszość” (trzy wydania :1970, 1978, 1988) oraz liczne artykuły i rozprawy dotyczące różnych dziedzin z jego przeszłości. Był duszą i merytorycznym organizatorem przedsięwzięć naukowych związanych z obchodami 750 – lecia Elbląga. Ogromną jego zasługą było opracowanie całościowej koncepcji wielotomowej Historii Elbląga i skompletowanie zespołu autorów tomu I i II. S. Gierszewski opublikował ponad 150 prac naukowych, w tym 21 dotyczących przeszłości Elbląga. Jego zaangażowanie społeczne i wkład w rozwój nauki historycznej znalazły uznanie. Został uhonorowany m. in. Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Medalem Stolema, Medalem Rodła. Za prace naukowe z zakresu dziejów Elbląga : w 1961 r. nagrodą miasta Elbląga oraz w 1987 r. nagrodą wojewody elbląskiego. Zmarł 27. V. 1993 r. w Gdyni i został pochowany na Cmentarzu Witomińskim.

Bibliografia: Akta osobowe, Dział Osobowy UG ; A. Groth, „Zapiski Historyczne”, t. LIX, R. 1994, z. 1, s. 175 – 177 ; SBPN, t.2, G-K, s. 51 – 53 ;J. Borzyszkowski, Profesor Stanisław Gierszewski (1929 – 1993). Mistrz i uczniowie, w : W kręgu badań profesora Stanisława Gierszewskiego. Sesja naukowa poświęcona pamięci Profesora Stanisława Gierszewskiego, red. A. Groth, Gdańsk 1995, s. 9 – 13, tamże : A. P. Dekański, Bibliografia publikacji Profesora Stanisława Gierszewskiego za lata 1953 – 1994, s. 17 – 29 ; Bibl. Elb. Kronika Elbląga. t. II – VII opr. J. Lassota ; Kronika Elbląga, t. II, opr. B. Janikowska.