Endersch, Jan Fryderyk

Johann Friedrich Endersch (1705-1769) – pochodził z Turyngii, ale większość swego życia spędził w Elblągu (Prusy Królewskie). Kształcił się początkowo na cyrulika i piwowara, jednakże sukcesy odniósł jako matematyk, mechanik i kartograf. Wykonywał globusy - dwa z nich ofiarował królowi Augustowi III, za których wykonanie otrzymał w roku 1750 patent i tytuł matematyka królewskiego.  Interesował się teorią heliocentryczną Mikołaja Kopernika. Opracował i wykonał model systemu słonecznego zgodny z teorią Mikołaja Kopernika oraz 16-calowy refrakcyjny teleskop (rycina według miedziorytu Endersch’a - Pol.8.II.2961). W roku 1755 wykonał na zamówienie biskupa Adama Stanisława Grabowskiego bardzo doskonałą mapę geograficzną całej Warmii z wyrażeniem wszystkich miast, wsi. jezior, rzek i granicy z Prusami Brandenburskimi, którą wydał w Elblągu. Mapę tę nazwał "Tabula Geographica Episcopatum Warmiensem in Prussia Exhibens". W sporządzeniu mapy Warmii pomagał Enderschowi kanonik dobromiejski ks. Józef Tuławski. Ten uzdolniony kartograf sporządził również mapę Żuław Wiślanych i plan Nogatu pod Elblągiem. Brał udział w opracowaniu pierwszego atlasu ziem polskich Carte de Pologne, 1772 – wydanego przez Rizzi Zannoniego.

Biblioteka Elbląska w swoich zbiorach posiada grafiki wykonane przez Endersch’a, m. in. Wieża kościoła św. Mikołaja w Elblągu; Pożar na Nowym Mieście w Elblągu; Panorama Elbląga. Panorama pojawia się w formie frontyspisu w zbiorze pieśni religijnych, wydanych w 1746 roku na życzenie Rady Miejskiej Elbląga [w: Elbingsches neuvermehrtes Gesangbuch, sygn. Pol.8.II.7].  Grafika przestawia oprócz panoramy Elbląga dwie sceny biblijne: niewolę babilońską Żydów wraz z alegorią ptaka uwięzionego w klatce oraz scenę z Apokalipsy św. Jana: Zmartwychwstanie i nagroda dla wybranych wraz z symbolem ptaka uwolnionego z klatki.

Więcej informacji do biografii o sławnym miedziorytniku:

Paul Hohmann, Zur Biographie des Elbinger Kupferstechers Johann Friedrich Enders, [w:] Elbinger Jahrbuch, 1931, H. 9, S.141-143

Józef Lassota, Jan Fryderyk Endersch i inni propagatorzy nauki Kopernika w Elblągu w XVII i XVIII wieku, [w:], Rocznik Elbląski, T. VI, 1973, S. 179-191.