Biskup, Marian (1922–2012) – historyk badacz dziejów średniowiecznych i nowożytnych oraz zakonu krzyżackiego

Autor: prof. dr hab. Andrzej Groth | Data dodania: 03.12.2019

Ur. 19. XII. 1922 r. w Inowrocławiu, w rodzinie rzemieślniczej jako syn Zofii z d. Sobeckiej i Mieczysława. W Inowrocławiu spędził dzieciństwo i lata młodzieńcze. Tutaj w 1939 r. w Liceum Humanistycznym im. Jana Kasprowicza zdał tzw. małą maturę. Studia historyczne rozpoczął jesienią 1945 r. na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu, początkowo jako wolny słuchacz, a po zdaniu matury w lutym 1946 r. został pełnoprawnym studentem. W czerwcu 1949 r. obronił pracę magisterską, a w październiku 1950 r. uzyskał stopień naukowy doktora na podstawie rozprawy „Stosunek Gdańska do Kazimierza Jagiellończyka w okresie wojny trzynastoletniej 1454–1466” opracowanej pod kierunkiem prof. Karola Górskiego. Habilitację uzyskał w Instytucie Historii PAN na podstawie pracy „Zjednoczenie Pomorza Wschodniego z Polską w połowie XV wieku”. Tytuł profesora nadzwyczajnego nauk humanistycznych otrzymał w 1961 r. , a profesora zwyczajnego w 1971 r. Po studiach pracował jako nauczyciel w Państwowym Liceum Ogrodniczym w Toruniu, w latach 1951–1952 w Pracowni Edytorskiej Towarzystwa Naukowego w Toruniu. W 1953 r. został pracownikiem Instytutu Historii PAN – początkowo w Zakładzie Atlasu Historycznego, a od 1958 r. w Pracowni Zakładu Historii Pomorza (od 1987 r. jako kierownik całego Zakładu), w którym był do przejścia na emeryturę w 1992 r. Jako pracownik PAN-  prowadził również w latach 1958 – 1972 wykłady i seminaria w Instytucie Historii i Archiwistyki UMK. Główne zainteresowania badawcze M. Biskupa koncentrowały się na dziejach państwa krzyżackiego, Prus Królewskich i Książęcych XIV–XVI w. oraz krajów strefy bałtyckiej. W jego twórczości ważnym nurtem stanowiły początki opozycji stanowej w państwie zakonnym w Prusach, dzieje wojny trzynastoletniej, którego zwieńczeniem jest obszerne dzieło „Trzynastoletnia wojna z Zakonem Krzyżackim 1454–1466” oraz przekształcenie się państwa zakonnego w państwo świeckie – czego efektem były kolejne monografie : „Polska a zakon krzyżacki w Prusach w początkach XVI wieku” oraz „Wojna Pruska czyli wojna Polski z Zakonem Krzyżackim z lat 1519–1521”. Wieloletnie badania prowadzone przez M. Biskupa nad dziejami zakonu krzyżackiego i jego państwa w Prusach zaowocowały syntezą przygotowaną wspólnie z Gerardem Labudą – „Dzieje Zakonu Krzyżackiego w Prusach” oraz opublikowaną pod jego współredakcją pracą „Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach. Władza i społeczeństwo”. Oprócz głównego nurtu badawczego jakim były dzieje zakonu krzyżackiego w Prusach wiele uwagi poświęcił M. Biskup w swych publikacjach historii krajów nadbałtyckich – szczególnie Inflant, problematyce kopernikańskiej, historii Torunia oraz edytorstwu źródeł historycznych. Wybitnym osiągnięciem edytorskim było wydanie 12 woluminów Aktów stanów Prus Królewskich z lat 1479–1526 oraz trzech tomów Protokołów Sejmiku Generalnego Prus Królewskich z lat 1526–1535. Bibliografia prac naukowych M. Biskupa obejmuje ponad 800 pozycji, w tym ponad 20 książek i ponad 20 tomów wydawnictw źródłowych. Profesor był znakomitym organizatorem nauki. Pod jego kierunkiem powstało wiele monografii i prac zbiorowych. Redagował kilka regionalnych czasopism naukowych, w tym wydawanych przez Towarzystwo Naukowe w Toruniu „Zapiski Historyczne”, które dzięki staraniom Profesora zaliczano do najlepszych polskich periodyków naukowych. M. Biskup pełnił wiele funkcji w organizacjach naukowych. Od 1955 r. działał w Towarzystwie Naukowym w Toruniu, pełniąc w latach 1965–1983 funkcję sekretarza generalnego, a w 1983 r. został jego prezesem. Przez wiele lat był prezesem Toruńskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego, wiceprezesem Zarządu Głównego PTH, w latach 1973–1978 dwukrotnie powierzono mu funkcję prezesa Zarządu Głównego, a następnie przyznano mu godność członka honorowego tej organizacji. Był członkiem Komitetu Nauk Historycznych PAN – członkiem jego Prezydium i przewodniczącym (1991–1998). Od 1974 r. M. Biskup brał udział w pracach Polsko- Niemieckiej Komisji Podręcznikowej, a w 1985 r. współzałożycielem i wiceprezesem Międzynarodowej Komisji Badania Historii Zakonu Krzyżackiego z siedzibą w Wiedniu. Wyrazem uznania dla dorobku naukowego i organizacyjnego M. Biskupa były godności nadane mu przez instytucje państwowe, naukowe i samorządowe. W 1991 r. został członkiem korespondentem, a w 1994 r. członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk, od 1998 r. brał udział w pracach Polskiej Akademii Umiejętności. W 1998 r. został doktorem honoris causa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, w 2001 – Uniwersytetu Gdańskiego. W 1997 r. został Honorowym Obywatelem rodzinnego Inowrocławia, w 2000 r. Honorowym Obywatelem Torunia, a w 2007 r. Elbląga. Władze Gdańska odznaczyły go Medalem św. Wojciecha. Profesor M. Biskup był członkiem wielu prestiżowych międzynarodowych towarzystw naukowych m.in. Królewskiej Komisji Historycznej do Edycji Źródeł do Dziejów Skandynawii w Sztokholmie, Monumenta Germania Historica w Monachium, Komisji Historycznej w Berlinie, Komisji Historycznej do Badania Prus Wschodnich i Zachodnich, Akademii Historii Nauki w Paryżu. Za swe zasługi dla nauk polskiej został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. Profesora łączyły bliskie związki z Elblągiem. W latach pięćdziesiątych ubiegłego wieku opublikował pierwsze w języku polskim prace dotyczące roli i znaczenia Elbląga w czasach krzyżackich i Rzeczypospolitej szlacheckiej. Z jego inicjatywy i staraniem utworzono naukowy periodyk „Rocznik Elbląski”, którego został redaktorem naukowym. W latach 1961 zredagował 10 jego tomów, a następnie był honorowym członkiem jego komitetu redakcyjnego. Z inicjatywy i inspiracji M. Biskupa podjęto prace nad wielotomową historią Elbląga. W uznaniu naukowego dorobku Profesora – twórcy powojennego polskiego programu badawczego nad dziejami miasta oraz wsparcia działań i prac naukowych, które przyczyniły się do tworzenia i wzbogacania tożsamości kulturowej elblążan Rada Miejska Elbląga uchwałą z dnia 19. IV. 2007 r. nadała mu tytuł Honorowego Obywatela Miasta Elbląg. Zm. 16. IV. 2012 r., pochowany został na cmentarzu św. Jerzego w Toruniu.

Bibliografia: J. Tandecki, Marian Biskup (1922–2012) historyk, edytor źródeł, organizator nauki, Zapiski Historyczne. t. LXXVII, R. 2012, z. 4, s. 53–60; tamże Bibliografia publikacji Mariana Biskupa za lata 1949 – 2010, s. 7–51; Złota Księga Nauki Polskiej, Wydawnictwo Helion, Gliwice 2006, s. 51, Wikipedia 5.07. 2019 ; Bibli. Elbląska, Kronika Elbląga, t. II–VII, opr. J. Lassota; Kronika Elbląga, t. II, opr. B. Janikowska.