Pożarnictwo w Elblągu na przestrzeni wieków

Sprawy ochrony przeciwpożarowej i organizacja gaszenia pożarów należały od średniowiecza do najistotniejszych problemów mieszkańców i władz miasta Elbląga. Przepisy przeciw pożarowe o różnej treści znalazły się w średniowiecznym i nowożytnym ustawodawstwie miejskim (w wilkierzach). Władze dbały również o organizację gaszenia pożarów. Zobowiązani byli do tego wszyscy mieszkańcy. Organizacja przeciwpożarowa funkcjonowała w oparciu o podział miasta na 4 kwartały. Do gaszenia pożaru każdy kwartał musiał przybyć z bosakiem, dwoma drabinami, 6 siekierami i 40 wiadrami. Miasto zobowiązane było zabezpieczyć odpowiednią ilość łatwo dostępnej wody. W okresie nowożytnym sytuacja pod tym względem uległa tylko niewielkim zmianom. Miasto podzielone było na 6 kwartałów. Na ich czele stali panowie kwartałowi (jednocześnie rajcy), którym podlegały sprawy przeciwpożarowe. W czasie pożaru jego gaszeniem kierował burmistrz-prezydent i pan wetowy. W ustawodawstwie miejskim tego czasu pojawiały się w dalszym ciągu normy regulujące sprawy przeciwpożarowe. W pierwszych dziesięcioleciach XIX w. powstały w Elblągu ochotnicze, obywatelskie organizacje straży pożarnej. Część z nich miała efemeryczny charakter. W 1822 r. 170 osób pod przewodnictwem kupca Gustawa von Riesena utworzyło Towarzystwo Przeciwpożarowe i Ratownicze (Feuerlösch- und Rettungsverein). Było ono zorganizowane na wzór wojskowy. Jej członkowie należeli do wyższych warstw społecznych miasta. W tym samym okresie powstał Ochotniczy Obywatelski Korpus Gaśniczy (Freiwilliges Bürgerlöschcorps), założony przez kupca A. F. Waasa. W 1847 r. powstała straż przeciwpożarowa skupiająca rzemieślników. Jednostki ochotniczej straży pożarnej nie były jednak w stanie opanować pożarów, które wybuchały w mieście na początku lat 70-tych XIX w. Dlatego w 1875 r. powołano zawodową straż pożarną, a ochotnicza zaprzestała działalności. Rozwój zawodowej straży pożarnej w Elblągu następował stopniowo: zwiększała się liczba personelu stałego kosztem rezerwowego, wprowadzono telegraf przeciwpożarowy (1876), wzniesiono nowy budynek straży (1894), uregulowano służbowy status strażaków (1896). W początkach XX w. w zawodowej straży pożarnej pracowało około 40 osób. Do historii straży pożarnej w Elblągu zachowało się w zbiorach Biblioteki Elbląskiej wiele interesujących materiałów. Są to: statuty Towarzystwa Przeciwpożarowego i Ratowniczego (Feuerlösch- und Rettungsverein) z 1823, 1827 i 1861r., obwieszczenia komisji tegoż Towarzystwa z lat 1824-1834 i 1855-1865, instrukcja dla oddziałów straży pożarnej Towarzystwa (1866), ordynacja ogniowa (przeciwpożarowa) z 1830 r. i związany z nią podział Elbląga na 5 dystryktów przeciwpożarowych (1830), dwa regulaminy ochrony przeciwpożarowej na Wyspie Spichrzów (1830, 1842), dwa regulaminy miejskiej kasy ogniowej (1826,1851). Obok materiału normatywnego w zbiorach Biblioteki znajdują się także okolicznościowe opracowania związane z historią ochrony przeciwpowodziowej w mieście, w których jako załączniki zostały opublikowane dodatkowe materiały o charakterze źródłowym. Wymienić tu należy wydawnictwo okolicznościowe z okazji 20-lecia istnienia Towarzystwa (1847), historię Towarzystwa G. Lindenrotha (1867), memoriał Peteraua o elbląskiej zawodowej straży pożarnej z okazji 25-lecia jej istnienia, pracę G. Zimmermanna o miejskiej kasie ogniowej (1901).