Nabytki prasowe Biblioteki Elbląskiej

Moje rozważania na temat zbiorów prasowych, które po latach wreszcie powróciły do Elbląga, pozwolę sobie rozpocząć od nawiązania do ukazania się jego kilkutomowej historii, jako że niewiele miast w Polsce może się pochwalić tak obszernie i gruntownie opracowaną syntezą dziejów. Nieliczne też polskie miasta, Olsztyna oczywiście nie wyłączając, mogą się poszczycić tak bogatą historią, jak właśnie ma to miejsce w przypadku Elbląga. Wspominam o tym nie bez powodu, gdyż nic nie ujmując wartości poznawczej tej będącej owocem wieloletniej pracy przede wszystkim elbląskich, gdańskich i toruńskich badaczy, “Historia Elbląga” nie jest w stanie dać pełnego obrazu złożonej przeszłości miasta. Nie jest to bynajmniej zarzut, który w ustach jednego ze współautorów syntezy dziejów Elbląga mógłby nasunąć skojarzenie samobiczowania, lecz stwierdzenie faktu, że mimo ogromnego postępu badawczego nie na wszystkie pytania autorzy ”Historii Elbląga” byli na obecnym etapie badań w stanie odpowiedzieć. Jej nieuniknione mankamenty wiążą się m.in. z lukami w zasobach prasowych i właśnie wzbogacenie Biblioteki Elbląskiej o ponad 1260 tytułów pism z całą pewnością będzie sprzyjać podejmowaniu nowych wątków dziejów miasta i powstawaniu ich coraz wnikliwszych ujęć. Rok 1945, jedna z najważniejszych cezur w bogatych dziejach Elbląga, z jednej strony przyniósł powrót miasta do Polski. Z drugiej jednak strony data ta stanowi stanowi nie tylko zamknięcie niemieckiego okresu historii miasta, ale i początek lat jego widocznego regresu kulturalnego. Początek okresu, w którym komunistyczne władze traktowały Elbląg po macoszemu” i w administracyjny sposób forsowały rozwój Olsztyna i innych ośrodków miejskich. Dokonywało się to i kosztem rozwoju elbląskich placówek kulturalnych, naukowych i oświatowych. Jednym z najjaskrawszych tego przykładów są właśnie losy zbiorów Biblioteki Elbląskiej, których znaczna część, ponad 50 tys. woluminów, trafiła na przeszło 50 lat jako depozyt do Biblioteki UMK w Toruniu. Powrót tego, nie waham się użyć tego słowa, skarbu podniósł niewątpliwie wartość zbiorów największej elbląskiej książnicy, która stopniowo w świadomości elblążan, jak i osób, które zajmują się różnymi aspektami dziejów Elbląga bądź Pomorza Gdańskiego, staje się jedną z wizytówek Elbląga. Odzyskane zbiory, dotyczy to i w dużej mierze i prasy, mają, trzeba to wyraźnie powiedzieć, charakter niemieckiej spuścizny kulturowej. Zapewne był to jeden z głównych powodów tego, że tak łatwo, nie licząc się ze zdaniem samych Elblążan, wyrażono wcześniej zgodę na przechowywanie ich przez pół wieku poza Elblągiem, w uniwersyteckim Toruniu. W mieście, którego polskości w 1945 r. w przeciwieństwie do Elbląga nie kwestionowano. W Elblągu zaś jeszcze przez wiele lat przedstawiciele lokalnej władzy byli wręcz przewrażliwieni na punkcie “wszystkiego co niemieckie”. Po przeszło 60 latach od zakończenia II wojny światowej, kiedy to w Elblągu żyje trzecie, a nawet czwarte pokolenie osób urodzonych w polskim już mieście “niebezpieczeństwo” niemieckiego rewizjonizmu staje się pojęciem oderwanym od rzeczywistości, wręcz abstrakcyjnym, jego niemiecka spuścizna kulturowa jest potwierdzeniem bogatej i złożonej przeszłości Elbląga. Stwierdzenie te dotyczy w dużej mierze i roczników prasy, które wydatnie wzbogaciły zasoby Biblioteki Elbląskiej. Wcześniej użyłem na określenie wartości roczników prasy, który powróciły po latach do Biblioteki Elbląskiej słowa “skarb”. Nie ma w tym żadnej przesady, gdyż już poniższa, z konieczności krótka charakterystyka odzyskanych zasobów obrazuje ich wielką wartość. Choćby tylko sama liczba tytułów, ponad 1260, jest wręcz imponująca. Warto w tym miejscu podkreślić, że część odzyskanych zbiorów prasowych to liczące kilkaset lat przysłowiowe białe kruki. Twierdzenie to ilustrują zwłaszcza trzy roczniki czasopisma “Acta Eruditorum Anno…” z lat 1682-1683 i 1687 czyli i z pamiętnego roku wiktorii wiedeńskiej. Dużą wartość winno się przypisać i innym dwom periodykom wydawanym na przełomie XVII i XVIII w., a mianowicie kilkadziesiąt roczników “Verzeichnis derer im…der Deustchen Reichs-Cantzley …” z lat 1682-1699 i 1703-1714 oraz kilkanaście roczników “Der Deutschen Reichs Cantzley…” z lat 1673-1681 i 1699-1703. Wartość pism, które ponownie zasiliły elbląską książnicę jest, co nie powinno zaskakiwać, siłą rzeczy dość zróżnicowana. Obok bardzo cennych i przydatnych naukowcom, magistrantom, dziennikarzom itd. czasopism spotykamy niekiedy i periodyki o dość wąskiej tematyce, do których raczej rzadko będą sięgać czytelnicy. Nie one jednak głównie stanowią o wartości odzyskanego zasobu prasowego. Duża część pism jest z punktu widzenia historyka, badacza literatury, językoznawcy itp. na pewno wartościowa. Zwłaszcza unikatowy często charakter mają również periodyki wydawane jeszcze w XVIII stuleciu. Są one wśród odzyskanych czasopism reprezentowane stosunkowo często, ponad 10% zbioru. Ich liczba, ponad 150, powoduje, że elbląska książnica mieści się obecnie w gronie liczących się polskich bibliotek naukowych. Wymienienie nawet części z tych naukowych, literacko-rozrywkowych, historycznych, historyczno-politycznych, medycznych, przyrodniczych, teologicznych, handlowych, urzędowych czy też moralnych pism wykracza i tym razem poza ramy objętościowe niniejszego artykułu. Dlatego też dla przynajmniej częściowego zobrazowanie charakteru tych osiemnastowiecznych, oświeceniowych czasopism przytoczę niektóre tytuły. Tak z Elblągiem bądź z leżącymi w pobliżu miastami związane są periodyki: “Reglement für den Magistrat und die Gerichte der Köngl. Preussischen Stadt Elbing” (1773), także z tegoż roku “Instruction für die West-Preussische Regierung“ (miejsce wydania Kwidzyń) i „Instuction für die West-Preussische Land…”, „Preussische Monatsschrift” (Elbląg 1789). Zachowane w Bibliotece Elbląskiej roczniki tych pism wskazują, że po pierwszym rozbiorze, kiedy to Elbląg znalazł się w granicach państwa pruskiego punktem odniesienia dla elbląskiej elity stawały się w coraz większym stopniu Królewstwo Pruskie i inne państwa niemieckie. Godzi się w tym miejscu zasygnalizować również wydawane w Lipsku czasopismo „Commenrarii de Rebus in Scientia Naturali er Medicina Gestis” (1752, 1755, 1757, 1760, 1763, 1766, 1770, 1771, 1774-1775) i kilkadziesiąt tomów ukazującej się od 1766 r. w Berlinie „Allgemeine Deutsche Biblitohek”. Dla lepszej orientacji czytelnika Biblioteki Elbląskiej warto jeszcze podać przy liczbie i ramy czasowe interesujących nas pism: pismo XVII i XVIII w.- 2 pisma XVIII w.- 126 pisma XVIII i XIX w.- 26 pisma XIX w.- 441 pisma XIX i XX w.- 81 pism XX w.- 589 pism odnotowania jest także „Monitor auf das Jahr … aus dem Polnischen … Warschau und Leipzig” (1765-1766) , jak i roczniki z 1727 i 1728 r. czasopisma „Der Biedermann”. Jak łatwo można się domyśleć w odzyskanych zbiorach znajdują się wydawnictwa periodyczne, które wartość dla badaczy dziejów Elbląga trudno jest przecenić. Dotyczy to zwłaszcza Haushaltspläne der Stadt Elbing”, w którego przypadku czytelnik dysponuje poczynając od 1844 r. , a kończąc na 1938 r. blisko pięćdziesiąt roczników. Wartościowym nabytkiem jest z całą pewnością periodyk “Jahresbericht des Gewerbe-Vereins zu Elbing” (blisko dwadzieścia roczników od 1888 r. do 1918 r.) Dużą wartość poznawczą mają i „Elbingische Anzeigen vor Handlungs-Ökonomischen-Historischen und Literarischen Sachen“ (1790). Z całą pewnością cenną pozycją w zbiorach elbląskiej książnicy jest kilkanaście roczników “Verhandlungen des … Provinzial-Landtages der Provinz Westpreussen” (pierwszy z 1878 r. ostatni z 1919 r.). Winno się też odnotować wydawany w Sopocie miesięcznik “Wacht im Osten. Monatsschrift für deutsches Leben“ (1933-1937) i drukowany w Olsztynie „Unsere Heimat“ (1927-1935). Obok tytułów prasowych pomocnych w badaniu dziejów lokalnych znajdujemy wśród nabytków i periodyki przybliżające czytelnikowi różne aspekty historii regionalnej. Zaliczyć do nich należą m.in. “Elbinger Jahrbuch” z lat 1932 i 1936. „Mittelungen des Copernicus-Verein für Wissenschaft und Kunst zu Thorn“ (1912, 1923-1925), cztery roczniki “Ostdeutsche Industrie” z lat 1913, 1915-1917, 1919. Nie można pominąć pozyskania przez Bibliotekę Elbląska dwu roczników (1933-1934) “Pommereller Tageblatt”, które są cennym źródłem dla lepszego poznania historii Tczewa oraz ponad dwudziestu roczników “Historische Monatsblätter für die Provinz Posen“ (1900-1921). Niemniejszą wartość mają roczniki wydawanego we Wrocławiu „Zeitschrift des Vereins für Geschichte und Alterthum Schlesiens“ (1870-1871, 1918-1920, 1924-1942) i „Schlesische Geschichtsblätter. Mitteilungen des Vereins für Geschichte Schlesiens“ (1918-1928. 1933-1936, 1941-1943). Nie ulega wątpliwości, że dla lepszego poznania dziejów elbląskiego szkolnictwa pomocna jest zawartość “Mitteilungen der Pädagogischen Akademien in Preussen“ za lata 1926-1928. Wartość poznawczą dla badaczy oświaty w Prusach Wschodnich mają i roczniki „Verzeichnis der Vorlesungen an der Staatl. Akademie zu Braunsberg“ (1927-1930, 1934-1935). Ponadto winno się zasygnalizować kilka innych poświęconych kwestiom oświatowym periodyków jak wydawany w Lipsku „Pädagogische Jahrbuch“ (1911) Wartościowymi materiałami do pełniejszego prześledzenia niemieckiej propagandy rewizjonistycznej są na pewno i wydawane przez Instytut Wschodni w Gdańsku “Ostland Berichte. Auszüge aus polnischen Büchern, Zeitschriften und Zeitungen“. Warte odnotowania jest także ukazujący się w nadmotławskim mieście miesięcznik „Der Deutsche im Osten. Monatsschrift für Kultur, Politik und Unterhaltung“, którego trzy roczniki są przechowywane w elbląskiej książnicy (1938-1939 i 1943 oraz 1944), periodyk „Der Heimattreue Ost und Westpreusse (1941-1943). Cennnym źródłem dla lepszego poznania różnych aspektów historii Elbląga, jak i Prus Wschodnich i Zachodnich są księgi adresowane. W przypisie odnotowaliśmy kilka z nich. Nie można pominąć również takich periodyków jak „Preussische Monatsschrift“ (1788-1790) „Bericht über den Gang des Handels, der Gewerbe und der Schiffahrt in Elbing … „ (1905), drukowany w Elblągu „Kaufmännischer Verein“ (1880-1881) czy kilka roczników (1913, 1915-1917 i 1919) „Ostdeutsche Industrie. Zeitschrift für die Förderung der Industrie in den östlichen Provinzen“. Z czasopism o profilu kulturalnym i naukowym winno się wspomnieć o przeszło dwudziestu rocznikach ukazującego się w Stuttgartcie miesięcznika “Die Musik. Die Monatsschrift” (1922-1942, 1943-1944). Nie jest to bynajmniej jedyne czasopismo poświęcone muzyce. Odnotujmy i miesięcznik poświęcony historii lokalnej “Deutsche Geschichtsblätter. Monatsschrift für Förderung der landesgeschichtlichen Forschung“ (1899-1923) czy związany z Emanuelem Kantem periodyk „Kant-Studien: philosophische Zeitschrift“ (1924-1936). Trudną do przecenienia wartość mają wydawane przez Gdańskie Towarzystwo Przyrodnicze “Schriften der Naturforschenden Gesellschaft in Danzig” (1876-1933) i “Bericht des Westpreussischen Botanisch-Zoologischen Vereins” (1911, 1930-1932) Cenne dla osób badających dzieje neimieckiego parlamentaryzmu są bezsprzecznie “Stenographische Berichte über die Verhandlungen des Deutschen Reichstags“, których kilkadziesiąt roczników do 1918 i trzy w Republice Weimarskiej wchodzi w skład zasobów elbląskiej książnicy. Dużą wartość ma i unikatowy już „Amts-Blatt der Königlichen Regierung zu Danzig“, którego dziewięć roczników (pierwszy z 1817 r., ostatni z 1872 r.) znajdują się w największej elbląskiej bibliotece. Nie ulega wątpliwości, że zasoby Elbląskiej Biblioteki powinni mieć i na uwadze i germaniści i to zarówno historycy literatury jak i językoznawcy. Już samo wymienienie tylko takich tytułów jak „Jahresbericht über das Erscheinungen auf dem Gebiete der Germanischen Philologie“ (1907-1910 i 1921-1931), dziesięć roczników (od 1921r. do 1930 r.), „Jahresbericht über die Wissenschaftlichen Erscheinungnen auf dem Gebiete der Neueren Deutschen Literatur“ i „Die Schöne Literatur“ (1925-1943) zdaje się świadczyć o wartości poznawczej odzyskanych zbiorów prasy. Dalej wymieńmy “Deutsche Literaturzeitung”; ponad czterdzieści roczników pierwszy z 1884 r. ostatni z 1934 r., ”Literaturblatt für Germanische und Romanische Philologie“: lata 1884-1942 (brak tylko kilku roczników) i czasopismo „Das Gedicht” (1934-1936, 1937-1938, 1939, 1943-1944). Dla pełniejszego obrazu zasygnalizujmy pisma mające ambicje propagowania nauki kultury, które ukazywały się już w XVIII i XIX w., jak m.in. „Neue Bibliotek der Schönen Wissenschaften und Freyen Künste (1765-1806). Wśród periodyków przechowywanych w elbląskiej książnicy natrafiamy również na pisma, które są poświęcone naukom przyrodniczym. Część z nich, jak ”Physikalische Zeitung”, ukazywała się nawet jeszcze w XVIII w. Zainteresowani zagadnieniami teologicznymi i ogólnie biorąc religijnymi mogą w Elbląskiej Bibliotece korzystać m. in. z „Journal für Prediger“ (1770-1793, 1795-1798, 1798- 1804 i 1805-1808), „Archiv für Religionswissenschaft“ (1904-1913, 1915, 1926-1936 , 1938, 1941), „Zeitschrift für Kirchengeschichte“ (1877-1879, 1895-1911), dwadzieścia roczników (1881-1901) „Theologischer Jahresbericht” dalej także w Lipsku wydany „Theologische Literaturblatt“, który zachował się niemal w całości; z okresu 1880-1934 brak jedynie dwu roczników 1901 i 1902 lub przykładowo z „Das Evangelische Deutschland“ (1930, 1937-1938). Z pewnością godne odnotowania są i pisma „Beyträge zur Beförderung des Vernünftigen Denkens in der Religion“ (1780-1785, 1787, 1789-1791, 1793, 1801-1802), „Neues Magazin für Religionsphilosophie. Exegese und Kirchengeschichte“ (1797-1798) i „Mennonische Geschichtsblätter“ (1936). Celowe wydaje się być wymienienie tutaj pisma “Christliche Verein Junger Männer zu Elbing“, z którego rocznikami z lat 1932-1934 mogą się zapoznać czytelnicy Biblioteki Elbląskiej. Nie powinien stanowić większego zaskoczenia fakt, że wśród nabytków znajdujemy i pisma poświęcone tematyce militarnej. Wymieńmy tutaj „Kriegs-Echo“ (1915-1918), których za wyjątkiem pierwszych 21 numerów mamy cały komplet, tj. pozostałe 208 numery. Godne odnotowania jest i czasopismo „Deutsche Wehr. Die Zeitschrift für Wehrmacht und Wehrpolitik“ z lat 1935-1940, jak i tygodnik „Militär Wochenblatt” (1926-1929). Nie powinno się pominąć i periodyku „Soldat im Ordensland Preussen”, którego dwa roczniki: 1940 i 1944 znajdują się obecnie w zbiorach Elbląskiej Biblioteki oraz czasopism z okresu I wojny światowej.Wymienienie tych czasopism jest i dlatego zasadne, gdyż rozwój sytuacji, życie codzienne elblążan w okresie I i II wojny światowej w Elblągu wymagają dalszych studiów. O zbiorach interesującej nas książnicy powinni wiedzieć i archeolodzy oraz muzealnicy, jako że i oni w razie potrzeby mogą sięgnąć do takich czasopism jak „Archäologischer Anzeiger“ z lat 1904-1928, „Deutsches Museum: Abhandlungen und Berichte“ (1933-1939), „Buleltin d’Archeologie Chretienne de M. Le Commandeur J. B. der Rossi (1876-1881) „Mitteilungen des Germanischen Nationalmuseum“ (1884-1886), “Beiträge zur Naturdenkmalpflege“ (1907-1910, 1913-1926, 1929-1936) czy także wydawany w Norymberdze „Jahresbericht des Germanischen Nationalmuseum“ (1853-1859) Nie powinny umknąć naszej uwagi również i specjalistyczne pisma bibliotekoznawcze takie jak wydawane w Lipsku “Jahrbuch der Deutschen Bibliotheken“ (1914, 1925-1934 i 1942-1943), „Buch und Volk“ (1937-1938, 1940-1942) i „Hefte für Büchereiwesen“ (1920, 1924-1932) czy też jedenaście roczników (1934-1944) także wydawanego w Lipsku „Die Bücherei: der Bücherei und Bildungspflege und der Hefte für Büchereiwesen“. Cenne dla osób interesujących się historią sportu są roczniki pism sportowych tak jak przybliżający Igrzyska Olimpijskie w Berlinie w 1936 r. „Olympia Zeitung“ i ukazujący się w Królewcu periodyk „Ostpreussens Sportwart. Zeitung für Sport, Spiel und Turnen in der Ostmark“ (1935) i jak i wydawany w …. „Ostdeutsche Turn-Zeitung. Gaublatt des Turngaues Ostpreussen Danzig“ (1934). Sygnalizując czasopisma sportowe winno się zwłaszcza zwrócić uwagę na dotyczący bezpośrednio Elbląga przysłowiowy biały kruk tj. pismo „Polizei-Sport. Nachrichten-Blatt des Polizei-Sport-Vereins“ z 1934 r. Świadczy ono zarazem i o bogactwie elbląskiego rynku prasowego. Wprawdzie na temat historii elbląskiej prasy do 1945 r. pisali już Henryk Rietz i Marek Andrzejewski, ale odzyskane pisma pozwalają i tutaj na poczynienie nowych ustaleń. O różnorodności odzyskanych zasobów świadczą wymownie roczniki wydawanego w Monachium alpinistycznego czasopisma „Zeitschrift des Deutschen Alpenvereins” z lat 1898-1915 i 1925, jak i ukazującego się także w bawarskiej stolicy „Mitteilungen des Deutschen und Österreichischen Alpenvereins“- lata 1911-1932. Wśród nabytków znajdują się i czasopisma wielce przydatne dla osób zajmujących się historią medycyny. Wymieńmy tutaj przykładowo takie periodyki jak “Deutsche Medizinische Wochenschrift” (Berlin) (poczynając 1890 r. a kończąc na 1924 r.kilkanaście roczników), „Deutsche Militärärztliche Zeitschrift“ (1900-1905, 1912) czy też rocznik z 1894 „Jahrbuch der Praktischen Medizin“. Śmiało można pokusić o stwierdzenie, że w dużej mierze w oparciu o stosunkowo niedawno odzyskane zbiory prasowe podejmować róźnorodne tematy badawcze. Ilustruje to tematyka prawna, dla której lepszej prezentacji pomocne są takie specjalistyczne pisma jak “Juristische Wochenschrift” (1908. 1923-1924, 1928, 1930 i 1932), także wydawana w Berlinie “Deutsche Juristen-Zeitung” (1898-1899, 1905-1913 i 1927-1934) i kilkadziesiąt roczników „Reichsgesetzblatt”: pierwszy z 1873 r., a ostatni z 1944 r. Obok pism dotyczących róźnych aspektów dziejów lokalnych i regionalnych natriafiamy i na periodyki o charakterze ogólnoniemieckim. Kilka z nich przykładowo podaje w przypisie. Tutaj pragnę jedynie zaznaczyć, że ich zakres tematyczny jest bardzo szeroki. Już choćby z tego względu o zasobach Biblioteki Elbląskiej winni wiedzieć nie tylko rodzimi niemcoznawcy, ale również i niemieccy naukowcy, dziennikarze czy studenci. Oczywiście wartość poznawcza zasobów elbląskiej ksiąźnicy jest zróżnicowana, ale niezaleźnie od niektórych tytułów mających niezbyt wielkie znaczenie większość odzyskanych z Biblioteki UMK pism z pewnością będzie wielokrotnie udostępniana czytelnikom. W zasobie Biblioteki Elbląskiej znajdują się od kilku lat i rzadko spotykane nawet w największych niemieckich bibliotekach pisma, jak przykładowo ukazujący się w Bydgoszczy „Deutsche Schulzeitung in Polen” (1931-1934),wydawany w Gdańsku „Antisemiten-Spiegel” (1891) o pismach XVI i XVIII już nie wspominając. Dla zobrazowania przydatności elbląskich zbiorów dla osób zajmujących róźnymi kwestiami posłużę się w tym miejscu jednostkowym przykładem. Otóż w ich skład wchodzą i dwa roczniki (1928-1929) czasopisma „Photographie für Alle“, które dla mojego doktoranta przygotowującego dysertację o historii fotografii w Gdańsku na pewno będą bardzo pomocne. O różnorodności pozyskanych czaospism świadczy i przykład ukazującego się w Lipsku rocznika „Jahrbuch für Frauenbewegung“ (1912-1917, 1919-1921), które może skłoni do głębszych studiów nad uwarunkowaniami ruchu domagającego się pełnego uprawnienia kobiet rodzime feministki. Do Biblioteki Elbląskiej powróciły też czasopisma, które nie były wydawane na terenie Rzeszy, ale ukazywały się na obszarze niemieckiego obszaru językowego. Są to m.in. „Schweizerische Rundschau“ (1904-1905), „Zwigliana. Mitteilungen zur Geschichte Zwinglis und Reformation“ (1897-1912). Obok nich natrafić można i na pisma wydawane winnych niż niemieckim językach tak jak rocznik „Memoirs of the Royal Society“ z 1736 r. Już z braku miejsca dość skrótowa prezentacja czasopism, które zasiliły ponownie Elbląską Bibliotekę zdaje się świadczyć o tym, że w położonych na wschód od Odry i Nysy Łużyckiej miastach ówczesnej Rzeszy Niemieckiej jedynie Wrocław, Gdańsk i Królewiec były bardziej znaczącymi ośrodkami bibliotecznymi aniżeli Elbląg. Potwierdza to tym samym opinię wyrażoną przez znanego niemieckiego bibliografa Ernsta Wermkego, który przyznawał wprawdzie, że księgozbiór placówki elbląskiej ustępuje zasobom największych wrocławskich, gdańskich i królewieckich naukowych bibliotek, ale “na niemieckim wschodzie” odgrywa znaczącą rolę. Pozyskane pisma wydatnie wzbogaciły zasób prasowy Biblioteki Elbląskiej,której ranga na bibliotecznej mapie Polski wyraźnie wzrosła. Jej dalszy rozwój to nie tylko kulturalno-naukowa promocja miasta, ale, moim zdaniem, także tworzeniem podwalin dla otwarcia za, miejmy nadzieję, lat kilkanaście w Elblągu Uniwersytetu. Jeszcze dzisiaj wydaje się to być w sferze fantazji, wydaje się być mało realne. Uważam, że Elbląg, miasto o bogatych tradycjach oświatowych, ma w przyszłości szanse stać się ośrodkiem akademickim z prawdziwego zdarzenia. Muszą być w tym kierunku poczynione wcześniej jednak różnorakie prace, m.in. stworzenie i na obszarze bibliotecznym odpowiednich ku temu podstaw. W moim odczuciu właśnie powrócenie do Biblioteki Elbląskiej jej cennych zbiorów stanowi nie tylko w dziejach tej największej elbląskiej książnicy ważną cezurę, ale i przybliża ono wizję Uniwersytetu, o której się powinno zacząć częściej i głośniej mówić. Chciałbym jeszcze poruszyć inną kwestię związaną ze zbiorami prasowymi Biblioteki Elbląskiej, jak i oczywiście z częścią pozostałego księgozbioru, o której winno się pamiętać i którą nie można pomijać milczeniem. Otóż jak już wcześniej zaznaczyłem niemal wszystkie pisma, które powróciły z Torunia do Elbląga zostały wydane w języku niemieckim i, jak się łatwo można domyśleć przez osoby narodowości niemieckiej. Przynależność tych periodyków do niemieckiego obszaru kulturowego jest bezsporna. Dlatego też jestem zdania, że stan wspomnianych zasobów, kwestia ich konserwacji i koszta zrobienia mikrofilmów nie jest li tylko problemem dyrekcji Biblioteki Elbląskiej. Uważam, i mam nadzieję, iż nie jestem w mojej opinii odosobniony, że z uwagi na charakter odzyskanych zasobów prasowych także i strona niemiecka winna partycypować w wydatkach mających na celu ich zachowaniu dla przyszłych pokoleń. Z tego też względu trzeba położyć odpowiedni nacisk na przygotowanie przejrzystego informatora, którego adresatem będzie niemiecki odbiorca. W dzisiejszej Europie, w której dawne granice państwowe nie stanowią jak niegdyś trudnych po pokonania barier, ponadlokalny, w pewnym stopniu międzynarodowy charakter Biblioteki Elbląskiej stanowi o jej atrakcyjności. Pozwolę sobie wyrazić także opinię, że ważne jest i to, że bogactwo elbląskiej książnicy jest kolejnym przejawem pełnej w różnorakie wydarzenia i zarazem złożonej historii Elbląga. Miasta polskiego, ale zarazem miasta, na którego oblicze duży wpływ we wcześniejszych wiekach wywarli przedstawiciele innych nacji, zwłaszcza Niemcy. Cenne, często unikalne zbiory prasowe Biblioteki Elbląskiej zamiast wywoływać obawy, jako że są one nierzadko wydane w języku niemieckim, winny stanowić wdzięczne pole do współdziałania Polaków i Niemców. Są one przecież, patrząc szerzej i nie ograniczając swojej optyki do narodowych opłotków, europejską spuścizną kulturową. Używając określenia Biblioteka Elbląska mam na myśli Bibliotekę Naukową im. Cypriana Norwida w Elblągu. Odnotujmy jeszcze i „Annalen der Leiden den Menschheit in Zwanglosen Heften” (1788-1800). Zasygnalizujmy również i wydawany w Elblągu „Jahresbericht der Emeriten-Unterstzützungs-Vereines…” z lat 1882-1890, jak i „Verzeichnis zu der Gewerbe und Kunst-Ausstellung des Elbinger Gewerbe-Vereins” (1834-1861, 1863-1873, 1877-1889). Zob też: „Altschlesien.Mitteilungen des Schlesischen Altertumsvereins” (1926-1930, 1937); ”Altschlesische Blätter” (1926-1929); „Der junge Osten” (1930, 1935-1936); Osteuropäische Lageberichte. Monatliche Mitteilungen über wirtschaftliche, politische und kulturelle Fragen des Staaten Osteuropas”(1939); „Almanach der Ostdeutschen Monatshefte” (1924); „Der Oberschlesier” (1927). „Jahrbuch des Preussischen Lehrervereins” (1912, 1914-1919, 1922-1924, 1927-1930). „Handel-Adressbuch für die Provinzen Ost und Westpreussen und das Memelgebiet (1925-1926). Zob. „Musik und Volk” (1935-1936). Listę tę można rozszerzyć jeszcze m.in.o: „Zeitschrift für Pädagogische Psychologie. Pathologie und Hygiene“ (1910-1914, 1916-1920), „Berliner Philologische Wochenschrift“;(1904-1911); „Geographische Zeitschrift“ (1924, 1926-1927, 1931-11932, 1935, 1937 i 1941); „Der Kunstwart. Halbmonatsschau über Dichtung, Theater, Musik und angewandte Künste“ (1905, 1919-1929); „Herders Jahrbücher. Jahrbuch der Zeit und Kulturgeschichte“ (1907-1909). Jako ciekawostkę warto w tym miejscu wspomnieć o „Magazin der Merkwürdigen Neuen Reisebeschreibungen aus Fremden Sprachen”. Podróżom są poświecone jeszcze i inne pisma jak np. „Sammlung der Besten und Neusten Reisebeschreibungen“ (1768-1772, 1776 1785-1788) i „Magazin der Neuesten Reisebeschreibungen in Unterhaltenden Auszügen“ (1808-1809, 1810-1815, 1818-1819). Nadmieńmy jeszcze o pozyskaniu przez Bibliotekę Elbląską “Zeitschrift für Deutsche Wortforschung“ (1900-1909), „Fremdsprachler. Zeitschrift für lebendige Sprachenpflege“ (1928-1930, 1933). Zobacz również: „Stimme der Zeit. Katholische Monatsschrift für das Geistesleben der Gegenwart“ (1920-1929, 1936-1937 i 1938-1940); Pharus. Katholische Monatsschrift für Orientierung in der gesamten Pädagogik“ (1927-1931, 1933-1934); „Theologische Rundschau“(1903-1907, 1909-1912, 1914, 1916-1917); „Zeitschrift für die Neutestamentliche Wissenschaft und die Kunde des Urchristentums“ (1900-1907); „Kirchliches Jahrbuch für die Evangelischen Landeskirchen Deutschlands“ (1924-1927, 1929-1931); „Kirchliche Bewegung der Gegenwart“ (1907-1908); „Kirchliches Handbuch für das Katholische Deutschland“ (1924-1926,1930-1934, 1943); „Archiv für Teligionspsychologie“(1914-1921). „Zeitschrift für Wissenschaftliche Theologie“(1886, 1900); „Neue Kirchliche Zeitschrift“ (1907-1908); “Magazin für Religionsphilosophie. Eregese und Kirchengeschichte“ (1794-1795, 1796)ö „Archiv für die Neueste Kirchengeschichte“(1795-1799). Inne tytuły to: wydawany przez Oberkommando der Wehrmacht w Berlinie „Die Wehrmacht” (1940-1942); „Kriegshefte der „Süddeutsche Monatshefte” (1914-1936); „Kriegskunst im Wort und Bild. Zeitschrift für die deutsche Wehrmacht” (1932-1940, 1942-1944); „Jahrbuch des Deutschen Heeres” (1937, 1940); „Jahrbuch für Wehrpolitik und Wehrwissenschaften“ (1939); „Deustche Kriegsnachrichten” z lat 1916-1918 i „Kriegs-Echo” (od 1915 r. do 1918 r.); „Der Stosstrupp: Feldzeitung der Armeeabteilung” (1917-1918). Zasygnalizujmy tutaj jeszcze takie pisma jak wydawane w Lipsku „Deutsches Museum” (1781-1788) i ukazujące się w Norymberdze „Sammlung Merkwürdiger Medaillen (1737-1744).

Zob.też: „Adressbuch des deutschen Buchhandels” (1926, 1929, 1937); „Blätter für Bücherfreunde“ (1907-1913, 1939, 1943). H. Rietz, Z dziejów prasy elbląskiej u schyłku XVIII wieku, ”Rocznik Elbląski” 1969, t. IV, s. 151-168. M. Andrzejewski, Prasa w Elblągu 1787-1945, Gdańsk 2005; Prasa w Elblągu w XIX i na początku XX w., w: 750 lat praw miejskich Elbląga. Księga pamiątkowa. Zbiór artykułów pod red. Andrzeja Grotha, Gdańsk 1996, s. 249-255; Zarys dziejów prasy elbląskiej w latach 1918-1945, „Rocznik Elbląski” 1985, t. VII, s. Zob. i wydrukowany w Zurychu „Das Alpenbuch” z 1933 r. „Münchener Medizinische Wochenschrift“ (1904-1910); „Jahreskurse für Ärztliche Fortbildung in Zwölf Monatsheften“(blisko od dziesięciu roczników od 1910 r. poczynając na 1944 r. kończąc); „Ärztliche Sachverständigen-Zeitung“ (1902, 1904-1905). „Die Medizinische Welt” (1938); „Cholera Zeitung”(1831); „Zeitschrift für ÄrztlicheFortbildung“ (1904, 1906-1909, 1911-1913, 1920-1921 i 1927). "Juristiche Wochenzeitung” Berlin 1898-1899, 1905-1913 i 1927-1934; „Deutsche Richterzeitung” (Lipsk roczniki: 1930, 1932-33, 1935), „Das Recht” (1935-1937, 1939-1941 i 1943); „Justitz Ministerial Blatt…” (dziesięć roczników pisma pierwszy z 1839 r., a ostatni z 1944 r.) „Adressbuch der Städte-Verwaltungen Deutschlands“ (1906); „Deutsche Kraftfahrt (1938, 1941-1944); „Zeitschrift für Volksernährung. Zeitschrift für das Gebiet der praktischen, technischen , wirtschaftlichen Fragen der deutschen Volksernährung“ (1938, 1941-1943) Np. „Die Obst und Gemüse. Verwertung” (1914). Archiwum Państwowe w Gdańsku, Senat Wolnego Miasta Gdańska, nr 803, s. 68. Por. M. Andrzejewski, Oświata i kultura, w: Historia Elbląga, t. IV (1918-1945). Pod redakcją Marka Andrzejewskiego, Gdańsk 2002, s. 95.