Kościół Trzech Króli (Drei-König-Kirche)

Kościół pw. Trzech Króli w Elblągu (niem. Drei-König-Kirche) – pierwsza wzmianka o nowomiejskim kościele Trzech Króli ukazała się w roku 1341. Kościół parafialny poświęcony Trzem Królom zaplanowano z dużym rozmachem, lecz ze względów finansowych nigdy nie ukończono budowy i oddzielnie stojąca wieża została nie połączona z korpusem kościoła. Kościół w wyniku reformacji przeszedł w posiadanie zwolenników Marcina Lutra. 6. czerwca 1881 r. w starym kościele odbyła się ostatnia msza, 19. kwietnia 1882 odbyło się położenie kamienia węgielnego pod nowy kościół, przez proboszcza Rhode, 29. sierpnia 1883 kula wieży kościelnej została poświęcona przez kaznodzieję Salomona, nocą na pierwszy dzień świąt Bożego Narodzenia 1883 r. zabiły po raz pierwszy dzwony a 17. marca 1885 r. odbyło się uroczyste poświęcenie przez gdańskiego generalnego superintendenta D. Taube. Projekt wykonał inspektor budowlany Bohl z Berlina, budowę nadzorował mistrz budowlany Ungetüm. Materiały budowlane kosztowały 250.000 marek. Nowa świątynia w stylu neogotyckim, z cegieł wypalanych, wznosiła swoją widoczną z daleka, wąską wieżę o wysokości 67 metrów. Kościół miał wnętrze trzynawowe, sklepienia żebrowe, które podtrzymywały kolumny korynckie. Na wieży wisiały cztery dzwony. Prosty, piękny kształt dawał wrażenie stateczności, które w roku 1927 znacznie podniosło się po z powodu powiększenia placu kościelnego- wskutek wyburzenia starego domu służbowego. Szczególnie nawa poprzeczna była bogato wyposażona w ściany szczytowe i wieżyczki. Wnętrze kościoła to jasne pomieszczenie z dwoma rzędami korynckich kolumn, podzielone na trzy nawy, nad którymi rozpinał się łuk sklepienia, utrzymanego w gotyckim stylu. Przytłumione światło, dostające się przez pomalowane okna, delikatne tony obrazów i widok na 1200 siedzeń, wyciętych z drewna dębowego, wywoływały poważny, świąteczny nastrój. Najcenniejszym elementem wyposażenia tego kościoła był główny ołtarz przedstawiający patronujących mu Trzech Króli w scenie składania hołdu Jezusowi i Maryi. Wiele kamiennych płyt grobowcowych na placu kościelnym, jak i stare obrazy świadczą, że plac kościelny był jednocześnie cmentarzem. Po Reformacji patronat nad kościołem przejęła Rada Starego Miasta Elbląga. W wyniku decyzji króla Kazimierza Jagiellończyka, który obdarzył Stare Miasto licznymi przywilejami, podczas gdy Nowe Miasto król dał w zastawie wojewodzie malborskiemu. Rada Starego Miasta wykupiła zastaw i w ten sposób stała się patronem nowomiejskiego kościoła, którego jednak wierni mieli wpływ na obsadę stanowisk duchownych. Od końca XVIII wieku pojawiło się stanowisko drugiego pastora, który zwyczajnie po śmierci lub rezygnacji pierwszego pastora, otrzymywał jego urząd. W tym samym czasie usunięto (na żądanie Rady) chrzcielnicę, wraz z otaczającą ją drewnianą kratą. To samo uczyniono z konfesjonałem, którego miejsce również było koło ołtarza, po jego lewej stronie. W czasie wojen napoleońskich w tym kościele przetrzymywano jeńców wojennych. Rok 1824 przyniósł decyzję o gruntownym remoncie obiektu kościelnego. Prace nie objęły konserwacji ołtarza który był w złym stanie. Przy pomocy wiernych, darów i ofiar taką konserwację przeprowadzono w 1857 i 1934 r. ale oprócz przemalowań nie przyczyniły się do uratowania substancji drewna. Dopiero gruntowna i fachowa konserwacja w latach współczesnych 1999/2000 nadała ołtarzowi blasku. Pastorzy obejmowali stanowisko duchownego raczej dożywotnio, pełnili swoją funkcję do emerytury lub śmierci. Zostanie pastorem było dla nich szczytem kariery oraz dawało bezpieczeństwo w utrzymaniu własnej rodziny. Ważną postacią dla kościoła był Christoph Eduard Rhode – (1808-1884) urodzony w Elblągu, studiował teologię w Królewcu, gdzie był później nauczycielem. Już jako pastor ufundował prywatną szkołę dla chłopców - szkołę średnią ( Höhere Bürgerschule), która wkrótce przekształciła się w wyższą szkołę mieszczańską i w 1841 została przejęta przez miasto jako szkoła publiczna. Rohde wychodził z założenia, że istniejące gimnazjum elbląskie nie nadąża za duchem czasu i nie przygotowuje młodzieży do praktycznego życia. Rohde był również autorem podręczników : opracowania katechizmu Lutra, atlasu świata, geografii szkolnej, atlasu historycznego itd. Bardzo ważnymi są opracowane przez niego biogramy wszystkich pastorów żyjących do 1883 r. Był również inicjatorem budowy nowego kościoła Trzech Króli. Śmierć w 1884 r. nie pozwoliła mu doprowadzić do końca rozpoczętej budowy nowego kościoła. Kościół ten stał w rejonie ulic Janowskiej i Ślusarskiej. Spośród czterech dzwonów tej świątyni, jeden znajduje się dzisiaj w kościele św. Leonarda w Stuttgarcie, a dwa mniejsze wiszą w kościele św. Wojciecha na Zawadzie (dwa pozostałe zostały przetopione na cele wojenne). Uratowany został także niezwykle cenny ołtarz tego kościoła z ok. 1520 r., autorstwa mistrza Schofsteina. Ołtarz ten stał już pod koniec lat 50- tych jako główny w kościele św. Mikołaja, a obecnie jest tam jednym z ołtarzy bocznych. Kościół Trzech Króli, uszkodzony podczas wojny został rozebrany jak prawie wszystkie budynki w obszarze Nowego Miasta, gdzie zniszczenia wojenne sięgały ponad 90 procent. Czyniono starania o przekazania tego kościoła kościołowi katolickiemu, jednak władze komunistyczne nakazały rozebranie go. Dziś w jego miejscu stoją bloki zbudowane w latach pięćdziesiątych.

Źródło :

Józefczyk Mieczysław, Elbląg : 1772-1850 : kościoły chrześcijańskie na przełomie dwu epok, Pelplin 2000, s. 206-210

http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:vzpAL0uPNkIJ:www.elblag-moje-miasto.pl/trzechkroli.htm+ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82+trzech+kr%C3%B3li+w+elbl%C4%85gu&cd=2&hl=pl&ct=clnk&gl=pl