Katedra św. Mikołaja w Elblągu (St.-Nikolai-Kirche)

W 1237 r. pod wodzą mistrza krajowego Hermanna Balka Krzyżacy założyli na terenie dzisiejszego Elbląga swój gród i dali początek miastu. Pierwsi osiedleńcy rekrutowali się w znacznej mierze z młodych lubeczan i mieszkańców innych miejscowości westfalskich. Przenosząc ze sobą ojczyste obyczaje zadbali również o opiekę duszpasterską. Pierwsza prowizoryczna świątynia stanęła pośrodku zakładanego miasta ok. 1240 r. Poświęcono ją patronowi żeglarzy – świętemu Mikołajowi. Pod koniec XIII wieku przybyło tak dużo ludności iż zaistniała potrzeba rozbudowy kościoła. Powstała wtedy trójnawowa halowa świątynia z portalami w nawach bocznych. W pełni rozkwitu gotyku, przebudowano kościół nadając mu wygląd bazyliki, a następne przebudowy dały wygląd późnogotyckiej świątyni halowej zwieńczonej sklepieniem gwieździstym. Od strony rzeki Elbląg upiększono kościół trzema wieżami, z których środkowa otrzymała w 1598 r. piękny renesansowy hełm i mieściła w sobie siedem dzwonów. W historię elbląskiej fary (dawne określenie nadawane miejskiemu kościołowi parafialnemu, mające tradycję średniowieczną) wpisali się proboszcz Gotfryd, który jako pierwszy objął funkcję proboszcza elbląskiego, z woli misyjnego biskupa Chrystiana. Następnie Dietrich, nominowany przez pierwszego biskupa warmińskiego Anzelma. Probostwo powierzane było szczególnie zasłużonym dla zakonu krzyżackiego m.in. byli to : Mikołaj Wulzak, Jan Niclosdorf, Jan Crawel, Jan Asta i inni. Wspaniałość architektury i wyposażenia kościoła była wynikiem zaangażowania rady miasta, która przeznaczała potrzebne sumy na działania budowlane i artystyczne poprzez zamówienia materiałów i dzieł. Z pierwszych dziesięcioleci świątyni zachowała się chrzcielnica gotlandzka, która zastąpiona została w 1387 r. dziełem odlewnika w brązie, z ikonografią Bożego Narodzenia wykonana przez mistrza Bernhausera, figura Chrystusa ukrzyżowanego wraz z figurami Matki Boskiej i św. Jana, drewniane figury 12 Apostołów, wielka gotycka rzeźba św. Mikołaja oraz późnogotyckie ołtarze przeniesione z innych kościołów Elbląga (ołtarze Trzech Króli, NMP, flisaków), płyta nagrobna mieszczanina dobroczyńcy Johannesa Grölle z roku 1355, która przez kilkaset lat służyła jako mensa ołtarzowa. Zachował się imponujący ze względu na wielkość i kunszt wykonania świecznik wiszący, późnogotycki ołtarz szafkowy Słodowników z ok. 1515 r., jak i ołtarze : Przewoźników Wiślanych i Czeladników Szewskich, manierystyczna ambona z roku 1588. Część zbiorów znajduje się w kościele, a część jest przechowywana w tutejszym muzeum jako destrukty (wyposażenie trwale uszkodzone przez czas. Termin używany głównie do przedmiotów wykopanych lub znalezionych po latach). 26 kwietnia 1777 w wieżę kościoła trafił piorun, powodując pożar, który zniszczył dach i uszkodził sklepienia. Po pożarze założono barokowe sklepienia , a dopiero w 1907 wybudowano nową wyższą niż poprzednio wieżę z hełmem. Katedra mimo ogromnych katastrof i zniszczeń wojennych, wznosi się obecnie nad miastem i zachwyca swym ażurowym hełmem wieży, ceglanym korpusem oraz potężną 97 metrową wieżą. Szczególną ozdobę katedry stanowią witraże wykonane w 1969-1989 r. przedstawiające dzieje zbawienia od Stworzenia Świata do Sądu Ostatecznego. Witraże nad bocznymi emporami (odrębne kondygnacje o charakterze antresoli, usytuowane nad kruchtą lub nadwieszone nad głównym wejściem do świątyni) poświęcone są tematyce historycznej, związanej z dziejami Kościoła św. Mikołaja. Wnętrze katedry jest wypełnione bezcennymi zabytkami zarówno tymi, które pochodzą z tej świątyni, jak i innymi, które zostały zgromadzone po wojnie, dzięki staraniom ks. dziekana Gedymina Pileckiego. W długiej historii kościołów katedra kilkakrotnie znajdowała się w posiadaniu ewangelików, którzy również przyczynili się do jego upiększenia. Dzisiaj kościół swoim widokiem napawa dumą i radością wszystkich mieszkańców Elbląga. (Szczególne zasługi wniósł proboszcz parafii - infułat Mieczysław Józefczyk).

Źródła:

Dettlaff Danuta, Dettlaff Jan P. , Kościoły Diecezji Elbląskiej : Nasze dziedzictwo : Dekanaty Elbląga : T. 1, Bydgoszcz 2003, s. 38-57