Elbląskie księgi adresowe jako źródło do historii miasta w XIX i XX wieku
Księgi adresowe noszą różne tytuły, czasami inne na okładce i stronie tytułowej, co sprawia pewne problemy bibliograficzne. I tak wydanie z 1930 roku nosi tytuł "Einwohnerbuch von Elbing=Księga mieszkańców Elbląga", a jego poprzednik z lat 1927/28 "Einwohnerverzeichnis und Nachschlagebuch der Stadt Elbing und des Lankreises Elbing=Wykaz mieszkańców Elbląga oraz kompendium wiedzy o mieście i powiecie". Z kolei rocznik 1914 posiada okładkę zatytułowaną "Elbinger Adress-Buch=Elbląska książka adresowa", a na stronie tytułowej widnieje tytuł "Elbinger Wohnungs-Anzeiger=Elbląski wykaz mieszkań". Podstawowe informacje, jakich dostarczają nam księgi adresowe mają charakter demograficzno-genealogiczny. Z reguły pierwsza część księgi stanowi alfabetyczny wykaz nazwisk mieszkańców Elbląga lub powiatu, którzy ukończyli 18 rok życia. Począwszy od 1848 roku "adresbuchy" zawierają dodatkowo wykaz elblążan w układzie przestrzennym, tzn. według ulic umieszczonych alfabetycznie. Nazwiska opatrzone są dodatkowymi informacjami: zawód lub uwagę, że osoba jest bez zawodu,czasami miejsce pracy, pełnione funkcje zawodowe lub społeczne. Oddzielnego potraktowania wymaga najstarszy egzemplarz. Opracowana przez maklera giełdowego J. Piotrowskiego książka nosi tytuł "Handlungs Adress-Buch" i zgodnie z tytułem zawiera tylko nazwiska związane z handlem. Jest tu więc alfabetyczny wykaz kupców i adresy ich interesów. Wymienieni są również urzędnicy związani z kupiectwem, organizacje i stowarzyszenia handlowe. W książce umieszczono ponadto kursy walut, taryfy celne i pocztowe a nawet wykazy spichrzów z podaniem ich nazwy, adresu, nazwiska właściciela i rodzaju przechowywanych towarów. Do tej książki dołączono równiez plan Wyspy Spichrzów i części Starego Miasta. Zwykle przed wykazami o charakterze demograficznym książki podane są informacje dotyczące władz miejskich, instytucji państwowych i samorządowych, kościołów i związków wyznaniowych, szkół organizacji kulturalnych i sportowych. Księga adresowa z 1904 roku podaje nazwiska elblążan posiadających telefony oraz rozmieszczenie skrzynek pocztowych w mieście. W wielu księgach adresowych podane są wyciągi przepisów prawnych regulujących różne aspekty życia miejskiego, np. usuwanie śmieci, trzepanie dywanów (1910 r.), podatek od psów (1898 r.), taryfę dorożek (1904 r.) Czasami księgi adresowe nabierają cech przewodników turystycznych, informują o historii Elbląga, jego zabytkach i polecają miejsca godne odwiedzenia (1914 r.) Księgi adresowe zachwalają i polecają podelbląskie gospody i restauracje słynące z dobrej kuchni, jako miejsca odpoczynku czy wysłuchania koncertu. Znane są w "adresbuchach" dwa przypadki dedykacji wydawniczej. Księga z 1894 roku jest poświęcona Ferdynandowi Schichauowi z okazji jego 80-tych urodzin i zmiany ulicy Przy Bramie na ulicę Schichaua. Z kolei honorowemu obywatelowi miasta Paulowi von Hindenburgowi poświęcono aż dwa roczniki: 1925/26 i 1930. Specyficznym źródłem do dziejów miasta w XIX-XX wieku a zwłaszcza historii handlu, są liczne reklamy chętnie zamieszczane przez sponsorów. Wymienione przymioty ksiąg adresowych sprawiają, że są one najczęściej wykorzystywanymi pozycjami książkowymi w czytelni regionalnej. Szczególnym zainteresowaniem cieszą się latem, kiedy Elbląg odwiedzają jego dawni mieszkańcy lub ich potomkowie.