Elbląska Księga Herbowa Johanna Heinricha Dewitza

W zbiorach Archiwum Państwowego w Gdańsku przechowywany jest pochodzący z około 1760 r. herbarz patrycjatu elbląskiego „Armarium Elbingense oder Elbingschen Wappen Buch” autorstwa Johanna Heinricha Dewitza. Rękopis ten oprócz wstępu, przedmowy, rozdziału o stosowaniu godeł zawiera 222 herby wykonane w technice miedziorytniczej. Wśród nich oprócz herbów Polski, Prus Królewskich, Starego i Nowego Elbląga oraz angielskiej Kampanii Wschodniej znajduje się 217 herbów elbląskich patrycjuszy i osób zasłużonych dla miasta. Ostatnią częścią herbarza jest rozdział omawiający poszczególne herby oraz zawierający tabele genealogiczne. Pracę swą J. H. Dewitz oparł na źródłach historycznych, godła herbowe zebrał z tarcz herbowych zawieszonych w kościele NMP i w ratuszu oraz z epitafiów. Współpracownikiem J. H. Dewitza w opracowywaniu herbarza był zapewne malarz i rytownik Johann Friedrich Endersch. Z pod jego ręki – według D. T. Milewskiej wyszły rysunki godeł herbowych oraz wykonane techniką miedziorytniczą tarcze, hełmy, klejnoty i labry. Same hełmy należące do różnych rodzin elbląskich podporządkowane są zasadom heraldycznym. Rękopis Armariom Elbingense liczy 754 stron, czyli 377 kart papieru czerpanego. Na pierwszej karcie widnieje rysunek zamku elbląskiego. Następna karta zawiera tytuł dzieła „Armarium Elbingense oder Elbingschen Wappen Buch zusamen getragen von Johanna Heinricha Dewitz”. Po karcie tytułowej następują cztery karty przedmowy, kolejna zawiera miedzioryt „Patrum Virtute” J. F. Enderscha. Od strony 15 do 53 (współczesna paginacja) znajduje się wstęp, a od strony 54 do 70 rozdział o zastosowaniu herbów. Od strony 71 następują wizerunki herbów. Pierwsze cztery herby to: herb Polski, herb Prus Królewskich, Starego Miasta i Nowego Miasta Elbląga. Kolejne dwa herby to herby osób znanych i dla miasta zasłużonych: grafa von Thurn generała wojsk szwedzkich, bohatera wojny trzydziestoletniej, zmarłego (1628 r.) i pochowanego w kościele św. Mikołaja w Elblągu oraz Johna Herberta współtwórcy kantoru elbląskiego angielskiej Kampanii Wschodniej. Na dalszych kartach herbarza znajdują się miedziorytnicze i w większości kolorowane herby patrycjuszy elbląskich (łącznie 222). Nie wszystkie one są wykończone: 126 malowanych jest kolorami heraldycznymi, 53 jest bez koloru oraz 43 herby jest małych rozmiarów (zamieszczone na trzech kartach) rysowane piórkiem, atramentem. Nad herbami zamieszczone jest nazwisko bez imion, co wskazuje na pieczętowanie się nimi całych rodzin noszących to samo nazwisko i ich dziedziczenie. Herby te nie mają nazwania i zawołania. Ostatnią częścią dzieła J. H. Dewitza stanowi rozdział zawierający informacje historyczno-heraldyczne oraz genealogiczne do zamieszczonych herbów. Zawiera on także inskrypcje epitafialne, nagrobkowe napisy z chorągwi pogrzebowych, treści niektórych dyplomów szlacheckich uzyskanych przez elblążan od królów polskich. Herbarz zamyka spis treści. Swój zbiór J. H. Dewiz przekazał bibliotece Gimnazjum Elbląskiego, gdzie – jak pisze we wstępie – „ku pożytkowi i dla przyjemności wielu winien służyć”. Obszerniej na temat Armariom Elbingense pisze: Milewska D. T., Armarium Elbingense albo Elbląska Księga Herbowa Jana Henryka Dewitza, „Zeszyty Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu gdańskiego. Historia” 1974, nr 3, s. 31-43.