„Elbingische Anzeigen von Handlungsökonomischen, historischen und literarischen Sachen” (1787)

Gazeta „Elbingische Anzeigen” ukazała się w 1787 r., początkowo ukazywała się dwa razy w tygodniu (poniedziałki i czwartki). Przeważnie były to cztery strony na lepszym papierze formatu 8 – wyjątkowo dochodziły dwie strony dodatku do odpowiedniego numeru (Beilage). Pierwsza strona oprócz tytułu pisma i herbu miasta z orłem zawierała numer kolejny egzemplarza wraz z datą dzienną. Numer kolejny był podawany cyframi rzymskimi do 44 numeru 1788 r., a następnie cyframi arabskimi. Układ przeważnie był dwukolumnowy. Graficzne opracowanie było proste i nie ulegało zmianom. Tematycznie podział przedstawiał się następująco : pierwsze strony zajmowały rozprawy, artykuły i anegdoty (czasami omawiano również nowe książki i czasopisma). Druga część pisma to przede wszystkim informacje o kursach statków, kursy wekslowy i drobne ogłoszenia płatne. W zasadzie  gazeta przeznaczona była dla kupców i obywateli miasta, ale zasięg jej był szerszy. Czytana przez profesorów, pastorów i gimnazjalistów naszego miasta oraz okolic. Nakład prawdopodobnie (wg obliczeń Satori-Neumanna) wynosił 130 egzemplarzy. Prawie wszystkie artykuły były anonimowe – dlatego trudne jest ustalenie składu redakcji. Gazeta mając początkowo charakter wyraźnie apolityczny, stopniowo zmieniała swój profil dając również więcej informacji bieżących, zróżnicowanych tematycznie. Nacisk kładziono na problematykę ekonomiczną, sprawy gospodarcze stanowiące kompendium wiedzy dla kupców, dbano również o atrakcyjność - a temu celowi służyły artykuły krajoznawcze i opisy zwyczajów ludowych. Pierwsze czasopismo elbląskie „Elbingische Anzeigen von Handlungsökonomischen, historischen und literarischen Sachen” nie doczekało się własnej monografii, chociaż poszczególne numery znane były historykom niemieckim i polskim. O początku prasy w Elblągu, wielkości jej nakładu oraz inne wzmianki sygnalizujące istnienie pierwszej gazety znajdujemy w rozprawach Bruno-Satori Neumanna, w opisie miasta gazetę wspomina Michael Fuchs, podobne wiadomości znaleźć można w pracach Christiana Rhode czy Bruno Pompeckiego . Z polskich badaczy należy wymienić Alfonsa Mańkowskiego. Zarówno literatura niemiecka jak i polska, dziejami „Elbingische Anzeigen” zajmowała się marginesowo. Wiek XVIII był okresem niezwykle ożywionej akcji wydawniczej. Wzrastało zapotrzebowanie na słowo drukowane – to dzięki temu księgarnie stały się ośrodkami ruchu kulturalnego i życia towarzyskiego. Na terenie Prus Wschodnich niewątpliwie przodował Królewiec , który już wcześniej posiadał czasopisma i gazety – np. czasopismo dotyczące historii Elbląga „Unkunden und Beytrage zur Preussischen Geschichte” pod redakcją W. Crichtona. Życie kulturalne Elbląga skupiało się wokół istniejącego gimnazjum i biblioteki oraz założonej na początku XVII wieku stałej drukarni i księgarni Jana Gottlieba Nohrmanna. W 1785 roku została założona druga drukarnia Fryderyka Traugutta Hartmanna. Zaraz po przybyciu do Elbląga Hartmann rozpoczął starania o zezwolenie na druk czasopisma politycznego na obszar Prus Zachodnich – niestety wynik jego starań był negatywny. Rok później przystąpił bez zezwolenia władz do wydawania pisma o charakterze lokalnym. Pierwszy numer zatytułowany Elbingische Anzeigen von Handlungsökonomischen, hitorischen und literarischen Sachen” ukazał się 31 maja 1787 roku. Hartmann nie zaprzestał starań na wydawanie czasopisma o charakterze politycznym co uwieńczone zostało sukcesem – zamieniono tytuł na „Allerhöchst genehmigte Königliche West-Preussische Elbingische Zeitung von Staats-und gelehrten Sachen”.Działalność wywarła pozytywny wpływ na życie miasta – zgromadziła najwybitniejszych przedstawicieli życia kulturalnego i naukowego Elbląga.

Źródło : Rocznik Elbląski 1969 r, T. IV, s. 151-168 Henryk Rietz (Toruń),"Z dziejów prasy elbląskiej u schyłku XVIII wieku"