Elbląskie druki muzyczne 1800-1945 w zbiorach Biblioteki Elbląskiej
W zbiorach zabytkowych Biblioteki Elbląskiej znajduje się unikatowa kolekcja elbląskich druków ulotnych i rękopisów (tych ostatnich jest jednak znacznie mniej) z XIX-go i początku - do lat trzydziestych - XX-go wieku. Pozwala ona na poznanie różnych aspektów życia w Elblągu w tym okresie. Kolekcję tworzą m. in. statuty stowarzyszeń (dobroczynnych, religijnych, śpiewaczych, handlowych), resurs, banków, elbląskiej giełdy, kas chorych i wdowich, przepisy dotyczące podatków komunalnych, bezpieczeństwa pożarowego, pracy w poszczególnych zakładach (m. in. Schichau’a), druki jubileuszowe, sprawozdania z obchodów różnych uroczystości i działalności stowarzyszeń, katalogi wystaw rzemieślniczych, rolniczych i sztuki, memoriały m. in. odnośnie budowy kolei wschodniej, sprawozdania elbląskiego magistratu. Pokaźną część tej kolekcji stanowią powiązane z miastem muzykalia – statuty stowarzyszeń śpiewaczych, programy koncertów, teksty pieśni okolicznościowych i inne. Są one doskonałym źródłem, pozwalającym na przebadanie życie muzycznego w mieście w tym okresie. Źródła te mogą być także przyczynkiem do poznania życia społecznego i towarzyskiego (np. dokumenty związane ze stowarzyszeniami śpiewaczymi i muzycznymi, teksty pieśni ułożonych na okoliczność publicznych i prywatnych uroczystości), politycznego (np. teksty utworów muzycznych powstałych w dobie tzw. rewolucji przedmarcowej i Wiosny Ludów) czy wreszcie religijnego (słowa pieśni śpiewanych podczas liturgii, programy koncertów chórów kościelnych). Z oczywistych względów muzykalia o charakterze religijnym związane są w przeważającej części z wyznaniem ewangelickim, w zbiorze jest jednak kilka druków wygenerowanych dla gmin katolickiej, mennonickiej i żydowskiej, a także sekty chrześcijańsko-katolickiej. Unikatową ciekawostką są druki muzyczne związane tematycznie z tragiczną w skutkach powodzią na Żuławach w wyniku przerwania tamy na Nogacie w miejscowości Janówka w marcu 1888 r. Wbrew tragizmowi sytuacji, teksty niektórych z powstałych piosenek mają wydźwięk humorystyczny, co jest zapewne świadectwem próby „odreagowania” tych dramatycznych wydarzeń. Odrębną grupę stanowią muzykalia związane z elbląskimi świeckimi stowarzyszeniami śpiewaczymi i muzycznymi oraz z publicznymi i prywatnymi uroczystościami. Wśród nich szczególnie wiele jest druków związanych z uroczystościami w elbląskim Gimnazjum, których nieodłącznym elementem była muzyka i śpiew. Z druków związanych z elbląskimi towarzystwami śpiewaczymi i muzycznymi oraz chórami zachowane są w zbiorach BE muzykalia wygenerowane m. in. przez towarzystwa: Liedertafel (dwa statuty, programy koncertów), Liederhain (afisz, druk na okoliczność pięćdziesiątej rocznicy powstania towarzystwa w 1921 r., Elbląski Chór Kościelny (tym mianem określano chór powstały w 1871 r. przy kościele NMP, mimo, iż w latach późniejszych chóry powstały także przy innych elbląskich parafiach, chór kościoła NMP był najważniejszym tego rodzaju, a jego rola nie ograniczała się do upiększania liturgii, lecz prowadził on także świecką działalność koncertową), Towarzystwo do Wspierania Muzyki Poważnej i Męskie Towarzystwo Śpiewacze (Männergesangverein).
Na uwagę zasługują pieśni rewolucyjne tzw. „okresu przedmarcowego”, m. in. utwór Ob wir rote oder gelbe Kragen (Czy nosimy czerwone czy żółte kołnierze), zwana również „piosenką królewiecką”. Napisana została ona przez Adalberta Harnischa w 1845 roku specjalnie dla elbląskiego Bürgerverein i stała się jedną z najpopularniejszych pieśni kształtującego się ruchu narodowo-liberalnego, a następnie niemieckiego ruchu robotniczego.
Wśród druków o charakterze polityczno-patriotycznym najwięcej jest tekstów pieśni na okoliczność urodzin królów pruskich, m. in. Fryderyka Wilhelma III (1770-1840) i Wilhelma (1797-1888), są także druki ze słowami utworów dziękczynnych i pochwalnych związanych ze zwycięstwami pruskimi w wojnach toczonych z Napoleonem, m. in. w "bitwie narodów" pod Lipskiem w 1813 r., a także w potyczkach pod Lüneburgiem czy Gross – Gorchen (1813).